Atlas chorób roślin rolniczych dla praktyków

Diagnostyka chorób roślin rolniczych wchodzi na wyższy poziom. Teraz dzięki Atlasowi chorób roślin rolniczych dla praktyków, przy odrobinie wysiłku i dobrej woli, większość chorób roślin zostanie rozpoznana bezbłędnie w zaciszu domowego laboratorium. Pozwoli to nie tylko na trafne zdiagnozowanie choroby, ale także pomoże w udzieleniu właściwej odpowiedzi na pytanie: co robić - jaką zastosować metodę czy środek.

Gdy już wiemy, jaki patogen zaatakował, to zamiast strzelać w jego kierunku z armaty drogim pociskiem rozpryskowym, czyli stosować długo działający środek, zwalczający szerokie spektrum patogenów, strzelamy ze snajperki i płacimy za jeden pocisk, czyli szukamy środka wyspecjalizowanego w zwalczaniu danego grzyba. Stąd już krótka droga do konkretnych oszczędności i wyższych plonów. To także sposób na ograniczenia, spowodowane podjętymi przez władze decyzjami - o wycofywaniu substancji czynnych środków ochrony roślin i zmniejszeniu ich zużycia o 50%. To także metoda na ochronę środowiska.

Te militarne porównania nie są bezzasadne. Ochrona roślin to swoista wojna, a raczej nasza ingerencja w wojnę między patogenami a roślinami. Jak na każdej wojnie, na każdą broń szybko pojawia się antybroń. Gdy stosujemy fungicydy, po pewnym czasie wśród grzybów na skutek ich mutacji, jednostronnego stosowania fungicydów oraz uprawy odmian o zbliżonej genetyce, z czasem nagromadza się populacja odporna. To kolejny powód, aby diagnostyka chorób była jeszcze bardziej precyzyjna.

Obecne wydanie Atlasu zapewni wejście na wyższy poziom diagnostyki chorób roślin. Będzie to możliwe dzięki setkom nowych zdjęć, wielu z nich dotychczas nigdzie niepublikowanych. To także zasługa prezentacji chorób kolejnych gatunków (soja i proso) oraz chorób, które dotychczas nie były szerzej przedstawione w Polsce, a nabrały lub prawdopodobnie nabiorą znaczenia. Istotnym dodatkiem jest rozdział z diagnostyką mikroskopową (patrz str. 410).

Być może po raz pierwszy w Polsce na taką skalę (nie znamy podobnej publikacji), w książce popularyzującej choroby roślin rolniczych, skierowanej głównie do praktyków, pokazywane są zarówno zdjęcia objawów makroskopowych oraz sprawców tych symptomów, obserwowanych przez szkiełko mikroskopu. Takie podejście do diagnostyki to nie nasza, autorów fanaberia. Sami rolnicy coraz częściej pytają o taką możliwość. Sprzęt do obserwacji mikroskopowej na przyzwoitym poziomie technicznym stał się w ostatnich latach łatwo dostępny w Internecie. Ma on przystępne ceny i tylko od zapału diagnostów zależy, czy będzie wykorzystany w celach praktycznych i zwróci się jego zakup w postaci trafnej diagnozy.

Zatem do dzieła! Powodzenia!

Autorzy

Diagnostyka chorób roślin rolniczych wchodzi na wyższy poziom. Teraz dzięki atlasowi chorób roślin rolniczych dla praktyków, przy odrobinie wysiłku, większość chorób roślin rolniczych zostanie rozpoznana bezbłędnie. Pozwoli to nie tylko na trafne zdiagnozowanie choroby, ale także pomoże w udzieleniu właściwej odpowiedzi na pytanie: co robić? jaką zastosować metodę czy środek. Gdy dzięki wiedzy, zawartej w atlasie właściwie odpowiemy na te pytania, skutecznie możemy dopasować środki oraz metodę walki. Z atlasem zaoszczędzisz czas i pieniądze!

Obecne wydanie jest już III edycją. Dzięki setkom NOWYM zdjęć, wielu dotąd nigdzie niepublikowanym wejdziesz na wyższy poziom diagnostyki chorób roślin oraz szybko i skutecznie pokonasz choroby.

W tym wydaniu dodatkowo prezentujemy choroby kolejnych gatunków jak soja oraz proso. Istotnym dodatkiem jest jest rozdział z diagnostyką mikroskopową.

Być może po raz pierwszy w Polsce na taką skalę w książce popularyzacyjnej choroby roślin rolniczych skierowanej głównie do praktyków. Pokazywane są zarówno zdjęcia objawów makroskopowych oraz sprawców symptomów tych symptomów obserwowanych przez szkiełko mikroskopu.

„Atlas chorób roślin rolniczych dla praktyków", który trzymają Państwo w ręku, jest odpowiedzią na coraz większe zapotrzebowanie rolników na szczegółowe informacje o objawach, jakie powodują sprawcy chorób. Na prawie tysiącu zdjęć pokazujemy, jak rozwijają się choroby od pierwszych, często niespecyficznych objawów, do symptomów charakterystycznych, trudnych do pomylenia z innymi przyczynami. Książka ta pozwoli także na rozpoznanie chorób nie tylko na podstawie objawów makroskopowych, ale także dzięki obserwacji struktur patogenów pod mikroskopem. Pokazujemy wygląd zarodników, owocników i grzybni prawie 50 sprawców chorób, za-klasyfikowanych do grzybów i lęgniowców.

„Atlas" to nie tylko zdjęcia. Znajdą tu Państwo wiele cennych i ważnych z praktycznego punktu widzenia informacji. Są to m.in. nazwy oficjalne, potoczne, angielskie i niemieckie. Są też podane progi szkodliwości (tam, gdzie zostały określone) oraz opis objawów. Są w końcu informacje o sposobach ograniczania i zwalczania sprawców chorób, w tym tam, gdzie zostały one zarejestrowane - fungicydy (substancje czynne) z podaniem ich skuteczności i zakresu działania.

Ponadto obecne wydanie „Atlasu” zostało rozszerzone o dwa nowe gatunki roślin - soję i proso oraz dodaliśmy wiele chorób, które dotychczas w Polsce nie były szerzej omawiane w tej formie, a które w ostatnich latach nabrały znaczenia lub stanowią potencjalne za-grożenie na skutek ocieplenia klimatu.

Książka ta stanowi element serii trzech atlasów. Oferujemy w niej Państwu także przygotowane w podobnej konwencji publikacje, do-tyczące chwastów oraz szkodników roślin rolniczych. Zapraszamy do zapoznania się również z nimi.

Przed skorzystaniem z Atlasu chorób roślin rolniczych dla praktyków koniecznie trzeba zapoznać się z instrukcją, dotyczącą jego struktury i zawartości oraz objaśnieniami pewnych stałych elementów.

Gatunki roślin uprawnych

Atlas zawiera omówienie chorób biotycznych 14 gatunków roślin rolniczych, bez rozróżniania na formy jare i ozime. Omówienie chorób każdego z gatunków rozpoczyna krótki wstęp, z wymienieniem chorób nieomówionych szczegółowo oraz najważniejszych przyczyn chorób fizjologicznych (abiotycznych). Na dalszych stronach omówione są szczegółowo choroby danego gatunku. Kolejność, w jakiej są ułożone, wynika z czasu pojawiania się ich objawów w trakcie rozwoju rośliny. Często bywa lak, że podobne lub te same choroby występują u różnych bliżej, lub dalej spokrewnionych gatunków. Są one wówczas powtórzone, gdyż objawy mogą nieco się różnić oraz zarejestrowane są inne substancje czynne w tych uprawach.

Fotografie objawów chorób i ikony

Na lewej stronie zamieszczone są fotografie objawów. Przedstawiają one symptomy w różnych stadiach rozwojowych roślin oraz różnym zaawansowaniu procesu chorobowego. W przypadku chorób przenoszonych przez wektory (np. mszyce, skoczki), znajdują się tam także zdjęcia tych owadów, co pozwoli na głębszą diagnostykę lub interwencję przed infekcją. Fotografie objawów są numerowane, a odnośniki do tych numerów znajdują się w tekście obok. U góry każdej strony umieszczono piktogramy - ikony, przedstawiające najważniejsze cechy sprawcy choroby lub samej choroby. Są to informacje o potencjalnych zagrożeniach, zakresie żywicieli sprawcy, drogach jego rozprzestrzeniania się oraz źródle infekcji (objaśnienia ikon na stronie 7).

Nazewnictwo sprawców

Choroby biotyczne często wywoływane są przez kilka gatunków patogenów. Uniwersalnym językiem opisywania gatunków jest łacina. Niestety, nazewnictwo to, wraz z rozwojem nauk przyrodniczych, zmienia się i często jeden patogen znany jest pod różnymi nazwami (np. sprawca mączniaka prawdziwego zbóż i traw obecnie nazywa się Blumeria graminis, podczas gdy w XX w. nazwa brzmiała Ery. siphe graminis). W Atlasie zamieszczona jest zatem nazwa łacińska, aktualna w chwili wydania książki. W przypadku chorób wirusowych nazwy sprawców podawane są w języku angielskim. Ponadto dla wirusów powszechnie stosuje skrót pierwszych liter (czasem też z udziałem drugiej) nazwy angielskiej sprawcy.

Niektóre patogeny przechodzą przez kilka stadiów rozwojowych, jak np. u workowców mamy stadium płciowe, konidialne, strzępkowe. Wówczas poszczególne stadia rozwoju sprawcy choroby mają różne nazwy. W takich przypadkach nazwa stadium oznaczana jest specjalnym znakiem: (stadium płciowe, stadium konidialne, stadium strzępkowe).

Grzyby zaliczane do podstawczaków także mogą przechodzić przez kilka stadiów (np. u rdzy są m.in. urediniospory, teliospory, basidiospory). Jednak mają one jedną nazwę gatunkową. W przypadku chorób, których sprawców można rozpoznać pod mikroskopem w domowym laboratorium (większość grzybów), przy nazwach znajduje się symbol lupki. Wówczas nazwa łacińska takiego sprawcy jest czcionką pogrubioną. Obrazy zarodników lub innych struktur tych sprawców można znaleźć w rozdziale Analiza mikroskopowa od str. 410. Fotografie te są uporządkowane alfabetycznie wg nazwy łacińskiej sprawcy choroby.

Nazwy potoczne, angielskie i niemieckie

Możliwość zdobywania informacji w Internecie pozwala na poszukiwanie skutecznych rozwiązań zapobiegania i ochrony także w źródłach zagranicznych. Ponadto często choroby znane są pod innymi nazwami, nawet w oficjalnych źródłach. Dlatego podajemy polskie nazwy powszechnie używane lub stare, a także obcojęzyczne nazwy chorób (patogen na całym świecie ma tę samą nazwę łacińską, zaś wirus angielską).

Występowanie choroby w Polsce

Na mapce konturowej podany jest przypuszczalny lub najczęściej obserwowany zasięg występowania choroby. Im ciemniejszy odcień, tym choroba ma większe

znaczenie w danym rejonie. Jeżeli mapka jest jednolicie wypełniona kolorem, to choroba ma podobne znaczenie w całym kraju. Mapka sporządzona jest na podstawie publikacji naukowych na temat chorób, doniesień z terenu i obserwacji własnych autorów.

Wykres rozwoju choroby

Na wykresie przedstawiono nasilenie rozwoju objawów choroby w okresie wegetacji rośliny gospodarza na skali BBCH. Nie są to informacje o przebiegu procesu chorobotwórczego, ale o tym, kiedy częściej, a kiedy rzadziej znajdziemy symptomy. Ponadto są tam zamieszczone orientacyjne terminy zabiegów chemicznej ochrony roślin (opryskiwania), a także in-formacje o możliwości zwalczania za pomocą zapraw nasiennych. W przypadku zastosowania jako jedynej metody hodowlanej (dobór tolerancyjnych odmian) zamieszczono informację „odmiany”.

Progi szkodliwości i szkodliwość

Progi szkodliwości (jeśli są określone) informują o aktualnych, opracowanych progach szkodliwości. Pozwoli to na stosowanie środków zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin i prowadzenie odpowiednich notatek w ewidencji zabiegów. Szkodliwość choroby to informacje o rozmiarach powodowanych strat, rodzaju szkód. Jest tam także informacja o warunkach, w jakich najczęściej pojawiają się one na różnych organach roślin.

W przypadku niektórych chorób zamieszczona jest informacja o długości ich inkubacji. Określa ona czas od infekcji do pojawienia się objawów. Jest ona w podana w jednostce °C-dniach. W celu obliczenia tej wartości sumuje się średnie temperatury dobowe (powyżej zera) z dni po infekcji. Przykładowo wartość 210°C-dni oznacza, że choroba pojawi się po 10 dniach z temperaturą 21°C lub po 21 dniach z temperaturą 10°C.

Opis objawów i zapobieganie

W dziale „Objawy” znajduje się krótki opis objawów powodowanych przez sprawcę (patogen), stanowiący uzupełnienie tego, co jest widoczne na fotografiach. Są tam także odnośniki (w kwadratowym nawiasie) do numerów zdjęć na stronie lewej. W „Zapobieganiu” znajdują się informacje o możliwościach niechemicznego ograniczania występowania choroby, ze szczególnym uwzględnieniem metody agrotechnicznej i hodowlanej. Pozwoli to na ich zastosowanie, wpisanie do ewidencji w celu uzasadnienia konieczności późniejszych zabiegów chemicznych. W przypadku możliwości wykorzystania metody chemicznej podane są często terminy stosowania fungicydów.

Zwalczanie chemiczne - tabelka

Przy wielu chorobach znajduje się tabela z substancjami czynnymi, podanymi w kolejności alfabetycznej (liczba rzymska przy nazwie substancji oznacza czy substancja jest w środku jedno-, dwu, czy trzy składnikowym) do zwalczania sprawcy, które można znaleźć w krajowych etykietach fungicydów, według stanu prawnego na kwiecień 2021 r. Przed użyciem środka ochrony roślin zawsze należy zapoznać się z jego etykietą. Informacje o sposobie działania fungicydów:

- Z - działanie zapobiegawcze - stosuje je się przed infekcją sprawcą choroby i nie są skuteczne lub są niewystarczająco skuteczne po wystąpieniu objawów;

- L - działanie lecznicze (interwencyjne) - stosuje sieje po wystąpieniu infekcji i na początku pojawiania się objawów; grzyb już rozwija się w komórkach i tkankach roślin, a jeszcze nie są widoczne objawy jego obecności.

- W - działanie wyniszczające - można je stosować w zaawansowanych stadiach choroby, przy widocznych objawach np. w postaci plam lub skupisk grzybni, zarodników itp.

W tabelach podana jest również skuteczność substancji w zwalczaniu poszczególnych chorób:

-  skuteczność bardzo dobra;

- skuteczność bardzo dobra/dobra;

- skuteczność dobra;

-  skuteczność dobra/zadowalająca;

- skuteczność zadowalająca.

Metoda mikroskopowa i tabele

Sposób przeprowadzenia metody mikroskopowej oraz niezbędny do tego sprzęt są przedstawione od str. 410. Od str. 434 znajdują się tabele z substancjami chemicznymi i biologicznymi fungicydów zarejestrowanych w Polsce, w których znajdują się informacje o ich właściwościach biologicznych i użytkowych, a od str. 437 klasyfikacja fungicydów i mechanizmy ich działania wg FRAC (Fungicide Resistance Action Commitee).

W treści:

Choroby pszenicy

Choroby pszenżyta

Choroby żyta

Choroby jęczmienia

Choroby owsa

Choroby kukurydzy

Choroby prosa

Choroby rzepaku

Choroby grochu

Choroby łubinów

Choroby bobiku

Choroby soi

Choroby buraka

Choroby ziemniaków

Analiza mikroskopowa