Buk zwyczajny hodowla

Buk zwyczajny jest w Polsce jednym z najważniej­szych lasotwórczych gatunków liściastych. W pozyskaniu drewna liściastego zajmuje drugie miejsce po brzozie i ma duży udział w pozyskaniu ogółem. Jako gatunek główny i domieszkowy ma istotne znacze­nie w kształtowaniu pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Przy obecnych zmianach klimatycznych i ich konse­kwencjach siedliskowych jego znaczenie wzrasta. W czasie tworzenia niniejszego opracowania nie obserwowano szczególnych zagrożeń biotycznych i abiotycznych nękających ten gatunek, a nawet przeważał pogląd o jego ekspansywności. Jest ga­tunkiem wprowadzanym chętnie ze względu na swo­je walory produkcyjne i surowcowe, ale również z po­wodu mniejszych trudności hodowlanych w porów­naniu np. z dębem. Jednak jego zasięg antropoge­niczny nie zawsze się powiększa w sposób zgodny z przyrodniczą i gospodarczą rolą w danych warun­kach siedliskowych.

Buk jest gatunkiem niezwykle plastycznym, jego ce­chy pozwalają na realizację różnorodnych celów ho­dowlanych i wykorzystanie szerokiej gamy progra­mów pielęgnacyjnych. Przyjęcie określonej koncep­cji hodowlanej wymaga wnikliwej analizy warunków siedliskowych, historii i cech jakościowych danej po­pulacji oraz otoczenia ekonomicznego i rynkowe­go produkcji leśnej. Przyjęty układ podręcznika ma w założeniu prowadzić Czytelnika od poznania tych uwarunkowań do wskazówek hodowlanych. Progra­my hodowlane mają charakter pochodny w stosunku do wymienionych okoliczności, niemniej nie są cał­kowicie przez nie zdeterminowane i wymagają po­dejmowania decyzji, które mogą w istotny sposób wpływać na uzyskiwane efekty produkcyjne i poza-produkcyjne.

Spis treści

Wstęp  15

I. Tworzenie się zasięgu buka w holocenie 17

1. Zlodowacenia  17

2. Holoceńska historia gatunków drzewiastych 18

3. Migracja buka 20

4. Buk na obszarze Polski  23

II. Wymagania siedliskowe i cechy uwarunkowane środowiskowo    28

1. Zasięg występowania a klimat  28

2. Temperatura  30

3. Opady i wilgotność powietrza  39

4. Wpływ warunków klimatycznych na przyrost buka 42

5. Światło  46

6. Gleby  53

7. Formy pokrojowe buka  66

8. Inne cechy buka uwarunkowane czynnikami środowis­kowymi   72

III. Zmienność genetyczna i gospodarka nasienna75

1. Wyniki testowania potomstwa   75

a. Zmienność buka zwyczajnego  76

b. Program testowania potomstwa  82

2. Struktura genetyczna buka  85

3. Baza nasienna buka w Polsce  92

4. Obradzanie buka  94

IV. Znaczenie lasotwórcze i rola hodowlana buka100

1. Lasotwórcza rola buka w naturalnych zbiorowiskach roślinnych Polski   100

2. Buk jako gatunek produkcyjny w lesie wielofunkcyj­nym   110

3. Ekspansja buka w ekosystemach leśnych   116

4. Oddziaływanie buka jako gatunku domieszkowego w drzewostanie   129

5. Buk w roli podszytu na ubogich siedliskach leśnych   141

V. Drewno buka jako surowiec   145

1. Właściwości fizykomechaniczne drewna buka   145

2. Zastosowanie drewna bukowego   153

VI. Zasoby buka i ich znaczenie gospodarcze 157

1. Rozmieszczenie i charakterystyka bazy surowcowej buka w Europie   157

2. Wielkość i struktura pozyskania buka w Polsce   164

3. Ceny drewna bukowego w Polsce   170

4. Formy sprzedaży drewna bukowego    174

5. Charakterystyka przeznaczeniowa drewna bukowego 175

6. Rynek drewna bukowego w perspektywie zwiększo­nej podaży surowca   179

VII. Wzrost i produkcyjność   183

1. Wzrost na wysokość   183

2. Przyrost grubości   187

3. Budowa i wydajność koron   191

4. Struktura biosocjalna   194

5. Zmiany zagęszczenia drzewostanów   195

6. Produkcyjność drzewostanów   199

7. Relacja między przyrostem miąższości a zagęszcze­niem drzewostanów   203

8. Przyrost wartości drzew i drzewostanów   207

9. Przyrost wartości drzewostanu   210

10. Strategie zwiększania produkcji wartości drzewostanu .213

11. Problem pierśnicy docelowej   217

12. Produkcyjność buka w jednopiętrowych drzewosta­nach mieszanych   220

13. Produkcyjność buka w drzewostanach dwupiętro­wych  229

14. Struktura i produkcyjność bukowych drzewostanów przerębowych     233

15. Wzrost i produkcyjność buka w lasach pierwotnych . 237

VIII. Odnawianie 244

1. Planowanie odnowienia   244

2. Odnowienie naturalne   249

a. Charakterystyka cięć częściowych   249

b. Odnowienie wegetatywne   264

3. Odnowienie sztuczne   266

a. Sadzenie   266

b. Siew   268

4. Rębnie w drzewostanach bukowych lub z udziałem buka  271

a. Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa i pasowa 271

b. Rębnia częściowa gniazdowa   272

c. Rębnia gniazdowa zupełna   280

d. Rębnia gniazdowa częściowa   280

e. Rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa (pasowa)  283

f. Rębnia stopniowa gniazdowa   284

g. Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona   287

h. Użytkowanie rębne metodą drzew docelowych   289

i. Rębnia przerębowa   290

5. Podszyt i dolne piętro bukowe   292

IX. Pielęgnacja   295

1. Pielęgnowanie upraw   295

2. Czyszczenia   295

a. Kategorie podrostów i młodników bukowych   297

Kategoria A - młodniki najlepsze   298

Kategoria B - młodniki przeciętne   299

Kategoria C - młodniki złej jakości   300

b. Termin pierwszego zabiegu czyszczeń   301

c. Nawrót cięć   301

d. Umiejscowienie zabiegu   302

e. Intensywność zabiegu   305

f. Sposób wyboru drzew do usunięcia   305

g. Sposób wykonania czyszczenia   306

h. Inne zadania czyszczeń   309

3. Ogólne zasady trzebieży   311

a. Wpływ trzebieży na przyrost i sumaryczną produkcję miąższości   311

b. Wpływ trzebieży na jakość   313

c. Wpływ trzebieży na wartość produkcji   313

d. Ustalanie intensywności cięć   314

e. Trzebieże dolne czy górne?   315

f. Drzewa dorodne czy przyszłościowe?   317

g. Cechy buków dorodnych, przyszłościowych   320

4. Metody trzebieży   325

a. Polska trzebież selekcyjna (PTS)   325

b. Metody Freista i Altherra jako reguły zmian nasilenia trzebieży w cyklu życiowym drzewostanu   330

c. Trzebież jakościowo-grupowa   337

d. Trzebież prześwietleniowa   340

5. Hodowla drzewostanów bukowych zakładanych w szerokiej więźbie   341

6. Racjonalizacja programów pielęgnacyjnych   343

7. Podkrzesywanie   345

8. Podsumowanie   349

X. Drzewostany w sieci Natura 2000. Bioróżnorodność. Estetyka lasu355

1. Żyzne buczyny   356

2. Kwaśne buczyny   362

3. Ciepłolubne buczyny storczykowe   365

4. Kształtowanie różnorodności biologicznej i estetyki drzewostanów bukowych   369

a. Użytkowanie rębne   370

b. Pielęgnacja drzewostanu   372

c. Drewno martwe   373

Literatura   375