Higiena i dobrostan zwierząt

Problematyka dobrostanu i higieny zwierząt, a także kształtowania środowiska zwierząt i bioasekuracji ferm hodowlanych była już przedmiotem kompleksowego opracowania na potrzeby dydaktyki. Ostatni skrypt zawierający ww. zagadnienia (Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich, Wyd. AR 2006) dawno się jednak wyczerpał, a ponadto w ostatnich latach ukazało się szereg dyrektyw UE i rozporządzeń ministerialnych RP w zakresie warunków utrzymania, bioasekuracji, żywienia, transportu, oddziaływania ferm zwierząt na środowisko itd., które muszą być uwzględnione w programach na­uczania na Uniwersytetach Przyrodniczych (i Rolniczych), w których istnieją kierunki studiów związane z produkcją zwierzęcą: Medycyna Weterynaryjna, Bezpieczeństwo Żywności, Zootechnika, Ochrona Środowiska, Rolnictwo. Powinni z niego też sko­rzystać słuchacze studiów doktoranckich i podyplomowych prowadzonych na UPWr. i innych uczelniach. Planowany skrypt będzie obejmował najnowsze zagadnienia zoo­techniczne, weterynaryjne, prawne, chemiczne i biotechnologiczne z zakresu produkcji zwierzęcej, dlatego też niektóre podrozdziały są opracowane z udziałem specjalistów z innych uczelni i instytucji (w załączeniu spis treści z wykazem autorów skryptu).

Higiena i dobrostan w chowie zwierząt gospodarskich (bydło, drób, konie, kozy, owce, trzoda chlewna, zwierzęta futerkowe i jeleniowate) w sposób bezpośredni lub pośredni warunkują ich zdrowotność i produkcyjność oraz jakość produktów zwierzęcego po­chodzenia (mięso, tłuszcze, mleko, jaja itp.).

Po wstąpieniu Polski do UE (1.05.2004 r.), zagadnienia te nabierają szczególnego znaczenia w związku z koniecznością przestrzegania wielu dyrektyw i rozporządzeń Komisji Europejskiej, co wyznacza nowe trendy w produkcji zwierzęcej, weterynarii i ochronie środowiska. Zagadnienia te są obecnie przedmiotem wielu interdyscypli­narnych badań (krajowych i zagranicznych), których celem jest optymalizacja warun­ków utrzymania zwierząt (dobrostan), ich użytkowania, transportu, uboju itd., a także przedmiotem nauczania na studiach rolniczych, zootechnicznych i weterynaryjnych.

Higiena i dobrostan w chowie zwierząt zawierają również aspekty antropohigieniczne, gdyż produkcja zwierzęca w szerokim pojęciu musi uwzględniać relacje człowiek - zwierzę - środowisko, a przede wszystkim chronić prawa zwierząt gospodarskich oraz kształtować środowisko przyrodniczo-rolnicze w sposób niezagrażający zdrowiu czło­wieka.

Zwierzęta mogą bowiem być źródłem chorób dla człowieka (zoonozy), są prze­kaźnikami, filtrami, buforami i indykatorami zanieczyszczeń środowiska, ale przede wszystkim stanowią źródło surowców i produktów żywnościowych, niezbędnych w die­cie człowieka. Dlatego też chów i hodowla zwierząt muszą odbywać się w warunkach uwzględniających ich potrzeby fizjologiczne i behawioralne, zapewniając dobry stan zdrowia, wysoką produkcję oraz odpowiednią jakość produktów i surowców takich jak: mleko, jaja, mięso, tłuszcze, wełna, skóry itp.

Osobne zagadnienia to higiena i dobrostan zwierząt laboratoryjnych i doświad­czalnych oraz domowych (głównie psy i koty), a także utrzymywanych w ogrodach zoologicznych. Z uwagi na specyficzne użytkowanie tych zwierząt niezbędne jest za­pewnienie odpowiednich warunków utrzymania, co regulują osobne przepisy admi­nistracyjne i weterynaryjne.

Dobrostan zwierząt choć jest pojęciem wyrosłym w Europie w drugiej połowie XX w., staje się obecnie zagadnieniem globalnym. Coraz większa wiedza, świadomość i wraż­liwość społeczeństw na ból i cierpienie zwierzą powodują, że zagadnienia dobrostanu stają się bardzo ważnym elementem debaty etyków, hodowców, prawników i polityków. Ostatnie badania Eurobarometru 2015 wykazują, że zainteresowanie społeczeństwa UE sprawami dobrostanu jest wysokie. Średnio 94% obywateli UE, w tym 86% badanych w Polsce uważa, że ochrona dobrostanu zwierząt hodowlanych jest ważna lub bardzo ważna. Europejczycy (82%) i Polacy (77%) uważają również, że dobrostan zwierząt go­spodarskich powinien być lepiej chroniony niż obecnie, co oznacza, że powinny być bardziej restrykcyjne prawo i rzetelne kontrole. Zasada dobrostanu zwierząt zajmuje szczególną pozycję w systemie wartości prawa europejskiego. Reguła ta została włączo­na do systemu prawa europejskiego na mocy traktatu lizbońskiego i obecnie wyraża ją art. 13 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Problematyka dobrostanu zwie­rząt jest obowiązkowym przedmiotem nauczania wszystkich fakultetów weterynaryj­nych w UE, a także studentów nauk o zwierzętach.

Tematyka dobrostanu i higieny zwierząt oraz bioasekuracji ferm hodowlanych jest przedmiotem organizowanych co 2 lata światowych kongresów Międzynarodowego Towarzystwa Higieny Zwierząt (ISAH). Należą do niego specjaliści z ponad 50 krajów świata, głównie z uczelni i instytucji weterynaryjnych oraz rolniczych. Prezydentem ISAH jest prof. dr h.c. mult. Jorg Hartung z Uniwersytetu Weterynaryjnego w Hannoverze (Niemcy).

Na XII Kongresie ISAH w Warszawie w 2005 r. przyjęto następującą formułę na­ukową dla tego Towarzystwa i nauk z nią związanych: Zdrowie zwierząt - Dobrostan - Bioasekuracja - Ochrona środowiska - Zrównoważona produkcja zwierzęca. Na­tomiast na ostatnim XVIII Kongresie ISAH w Mazatlan (Meksyk) w 2017 r. przyjęto formułę: Międzynarodowa współpraca i solidarność w higienie zwierząt w kierunku jednego zdrowia.

Zagadnienia te są przedmiotem wielu interdyscyplinarnych nauk i dyscyplin dydak­tycznych, w tym higieny i dobrostanu zwierząt oraz bioasekuracji ferm, które są treścią kolejnych rozdziałów podręcznika.

Spis treści

Przedmowa

Wstęp

Wpływ czynników środowiskowych na zdrowie i produkcyjność zwierząt

Czynniki mikroklimatogenne - sposoby optymalizacji

Podłogi i legowiska dla zwierząt

Zmysły i zachowanie się zwierząt gospodarskich

Dobrostan zwierząt

Bioasekuracja ferm zwierzęcych

Higiena wody i pojenia zwierząt

Higiena pasz - aspekty legislacyjne i praktyczne

Higiena i utylizacja odchodów zwierzęcych

Oddziaływanie ferm zwierzęcych na środowisko

Wpływ skażeń środowiskowych na zwierzęta gospodarskie

Zasady produkcji zwierzęcej w gospodarstwach ekologicznych

Medycyna katastrof - zadania służb weterynaryjnych