Atlas roślin miododajnych

Pszczelarstwo cieszy się w Polsce coraz większą popularnością. Jest sposobem na życie i spędzanie wolnego czasu blisko natury, daje pszczelarzowi zdrowy miód i inne cenione produkty z pasieki. Wiele osób wzięło sobie do serca niepewny los pszczół, tych pożytecznych i pracowitych owadów. Monokultury i powszechne używanie środków służących do zabijania organizmów przeszkadzających w uzyskaniu maksymalnej wydajności płodów rolnych z hektara powodują, że dzikich zapylaczy ubywa w szybkim tempie. Z pszczołą miodną, którą opiekują się pszczelarze, jest niewiele lepiej. Badania sugerują, że złe wyniki zimowania pszczół są efektem między innymi braku urozmaiconej szaty roślinnej w czasie przygotowania rodzin do zimy. Odpowiedzią na ten stan rzeczy mają być tworzone w wielu miejscach łąki kwietne. Mam nadzieję, że niniejsza publikacja będzie pomocna w dziele wzbogacania pożytków pszczelich w cenne rośliny miododajne. Wychodząc naprzeciw najważniejszym obecnie problemom ochrony przyrody, szczególną uwagę w Atlasie poświęcono gatunkom rodzimym. Obok opisu cech morfologicznych oraz wartości pszczelarskiej roślin przedstawione zostały metody ich rozmnażania i najkorzystniejsze dla uprawy warunki środowiskowe. Liczę, ze użyta symbolika graficzna ułatwi szybką ocenę cech poszczególnych gatunków, tak by można było bez trudu wybrać rośliny na stanowiska piaszczyste lub stanowiące cenny pożytek pyłkowy.

Przedstawione opisy są owocem długoletniej praktyki w prowadzeniu pasieki, obserwacji natury oraz uprawy i wzbogacania o nowe gatunki prywatnej kolekcji roślin miododajnych zlokalizowanej w okolicy Gorzowa Wielkopolskiego, którą planuję udostępnić do zwiedzania w najbliższej przyszłości. Z mojego doświadczenia wynika, że ochrona i wzbogacanie istniejących już naturalnych lub półnaturalnych zbiorowisk roślin miododajnych w wybrane gatunki jest lepszym rozwiązaniem niż tworzenie łąk kwietnych od zera. Szanujmy więc takie miejsca i przekazujmy informacje o nich władzom terenowym, szczególnie jeśli panuje dobry klimat do współpracy. Nasiona pozyskane z takich, czasem niewielkich, skrawków wolnej przyrody są najlepiej dostosowane do miejscowych warunków i stanowią dla gatunku cenną pulę genetyczną. W parkach, ogrodach i w zieleni osiedlowej sadźmy miododajne krzewy i drzewa ozdobne, nie unikając tych pochodzących z innych kontynentów, jeśli nie są to gatunki inwazyjne. Baza pożytkowa owadów zapylających w ciągu ostatnich kilkunastu lat została zubożona o wielką liczbę lip i klonów rosnących wzdłuż modernizowanych dróg. Odrobić tę wielką stratę, jaką poniosła natura, będzie bardzo trudno. Potrzeba będzie wielu lat i wielu konkretnych działań. Nie marnujmy więc czasu - sadźmy lipy wyselekcjonowane pod kątem miododajności. Dzięki szczepieniu będą potrzebowały znacznie krótszego czasu do rozpoczęcia obfitego kwitnienia i nektarowania. Urządzając parki, pamiętajmy o gatunkach szczególnie miododajnych: ewodii, perełkowcu, o krzewach i bylinach nie tylko pięknych, lecz także pożytecznych.

Rośliny w Atlasie ułożone są w kolejności alfabetycznej według popularnie używanych polskich nazw zwyczajowych. Każda roślina w nagłówku ma również podaną nazwę łacińską. Rośliny, które funkcjonują w literaturze pod różnymi nazwami, mają podane synonimy zarówno nazw polskich, jak i łacińskich. Dodatkowo dla roślin pochodzących z Ameryki Północnej podana jest nazwa angielska, a w przypadku roślin azjatyckich - chińska lub japońska. Skrót „var." oznacza odmianę, a „subsp." - podgatunek. Określenie „kultywar" stosuje się do odmian, które są dziełem człowieka. Ustalając przynależność do rodzin, opierano się na aktualnym systemie APG III, natomiast obowiązujące nazwy naukowe roślin zostały zaczerpnięte z witryny www.theplantlist.org, czyli wspólnego projektu dwóch czołowych ogrodów botanicznych świata: brytyjskiego Royal Botanic Gardens (Kew) oraz amerykańskiego Missouri Botanical Garden.

W pierwszym zdaniu opisu każdego gatunku znajdują się informacje o formie życiowej rośliny, przynależności systematycznej oraz miejscu pochodzenia. Dla potrzeb tej publikacji wyróżniono następujące formy życiowe roślin: rośliny jednoroczne, dwuletnie, byliny, byliny cebulowe, półkrzewy, krzewinki, krzewy, drzewa, pnącza. Część z nich związana jest z cyklem życia rośliny, pozostałe - z jej główną cechą morfologiczną. Dalsza część opisu morfologii obejmuje: maksymalne rozmiary, jakie uzyskuje roślina, cechy charakterystyczne łodygi, liścia, kwiatu, kwiatostanu i owocu. We fragmentach o metodach rozmnażania znajdziemy informację, jak roślina rozmnaża się w naturze, termin wysiewu nasion w warunkach uprawy oraz sposoby ich przygotowania do wysiewu. Dla wielu gatunków omówione są również metody wegetatywne ich rozmnażania. W części poświęconej walorom użytkowym rośliny podane są podstawowe zastosowania gospodarcze, kulinarne i lecznicze. Ostatnia część opisu dotyczy walorów pszczelarskich: terminu kwitnienia, wydajności miodowej oraz wartości jako źródła pyłku kwiatowego. Najważniejsze gatunki, z których niekiedy pozyskuje się miód odmianowy, są opisane nieco szerzej, łącznie z podaniem ilości nasion wysiewanych na hektar uprawy oraz właściwościami organoleptycznymi (barwa, smak) i leczniczymi miodu.