Jak porusza się jeździec

Książka Jak porusza się jeździec to spojrzenie na biomechanikę jeźdźca oparte na najnowszych odkryciach naukowych. Ekspert w dziedzinie ruchu, Eckart Meyners, wyjaśnia, co dzieje się w ciele człowieka podczas jazdy konnej, i omawia złożoność tego procesu, w tym aspekty psychologiczne.

Autor wskazuje drogę do osiągnięcia przez jeźdźca samodzielności i pewności w zakresie ruchów. Wyjaśnia jego podstawowe uwarunkowania anatomiczne i fizjologiczne, prezentując ich związek z procesami ruchowymi zachodzącymi w czasie jazdy konnej. Podkreśla również, że to, co dzieje się w ciele jeźdźca, powinno umożliwić mu wykonywanie zadań w rozluźnieniu.

W książce znajdują się także porady dotyczące powszechnych problemów pojawiających się podczas oddziaływania pomocami oraz związanych z wyposażeniem jeźdźca, które może go ograniczać lub wspierać. Przedstawione propozycje skutecznych ćwiczeń rozciągających i wzmacniających taśmy mięśniowo-powięziowe wykonywanych  z użyciem rolek Blackroll® i piłek Franklin-Ball na ziemi, jak i na koniu pomagają poprawić postawę, kondycję i ruchomość ciała podczas jazdy konnej. Ćwiczenia kinezjologiczne rozładowują napięcie i wspierają proces uczenia.

Jak porusza się jeździec przedstawia wiedzę z zakresu motoryki ruchu jeźdźca niespotykaną w dotychczasowych polskojęzycznych pozycjach literatury jeździeckiej. Lektura tej książki powinna być obowiązkowa dla wszystkich, którzy zajmują się szkoleniem jeźdźców, bez względu na dyscyplinę i poziom. To skarbnica wiedzy dla instruktorów, podpowiadająca, czego i w jaki sposób powinni uczyć. Polecam tę książkę także jeźdźcom, którzy traktują jazdę konną poważnie.  Studiując tę pozycję, będą mogli zweryfikować wiedzę ludzi, którym powierzają swoje szkolenie i od których otrzymują  wskazówki typu: „jedź go”, „ramionka do tyłu” lub „galopuj, galopuj”.

Wojciech Mickunas

W KIERUNKU SAMODZIELNOŚCI

We wszystkich dyscyplinach sportu mamy do czynienia z obserwacją i oceną ruchu. Dla jeźdźców sportowych stanowią one nieodłączny element konkursów, jednak jeźdźcy, którzy nie mają ambicji związanych z występami na zawodach, również potrzebują informacji w tym zakresie i często bezskutecznie poszukują trenera czy instruktora, który byłby w stanie sprostać zróżnicowanym zadaniom mającym prowadzić do poprawy aktualnego stanu rzeczy i umożliwić odnoszenie sukcesów. Obserwując lekcje jazdy konnej, można zidentyfikować trenerów lepszych i gorszych, bowiem w różnym stopniu zauważają oni odchylenia, błędy czy nieprawidłowości w ruchu. Będąc postronnym i niezaangażowanym świadkiem takich sytuacji, stwierdzamy, że ocena ruchu podejmowana przez niektórych trenerów jest dla nas zrozumiała, przez innych trochę mniej. Z czego to wynika? Gdy trener formułuje twierdzenia dotyczące odchyleń wykonywanego ruchu od tak zwanego ideału, obserwatorom łatwo jest rozpoznać te odchylenia, jeśli znają daną dyscyplinę sportu. Im lepiej obserwator potrafi wykonywać sekwencje ruchów właściwe dla danej dyscypliny sportu, tym łatwiej jest mu zidentyfikować różnice między tym, co widzi, a tak zwanym wykonaniem idealnym - zarówno emocjonalnie, jak i poznawczo.

Dowiedziono naukowo, że osoba, która opanowała dany ruch i obserwuje jego wykonanie, jest w stanie wczuć się w każdy jego aspekt i natychmiast rozpoznać różnicę między ruchem, który widzi, a tym, jak powinien on idealnie wyglądać. Jeśli dodatkowo osoba taka posiada wiedzę o tym, w jaki sposób dochodzi do powstania danej sekwencji ruchowej podczas jazdy konnej, a więc zna podstawy anatomiczne, fizjologiczne czy biomechaniczne, jest w stanie ogarnąć umysłem całą tę złożoność i ma podstawy do tego, aby tę wiedzę przekazać. Tylko w taki sposób można przekazać jeźdźcowi kompetencje niezbędne do tego, aby stał się niezależny od szkolącej go osoby.

Zapoznanie się z zawartymi w tej książce podstawami anatomii, fizjologii, biomechaniki i nauki o treningu sportowym przyniesie korzyść amazonkom i jeźdźcom, bowiem pozwoli im zrozumieć zarówno koncepcję nauczania jady konnej zorientowanej na działanie, jak i sekwencje ruchów wykonywane przez nich samych podczas jazdy konnej.

Instruktor jazdy konnej musi natomiast posiadać dodatkowo wiedzę z zakresu procesów uczenia się i utrwalania umiejętności, z których następnie powstaje metoda składająca się z instrumentów po-zwalających na przejrzyste przedstawienie każdego jej etapu.

Wypracowanie takich wartości nie jest łatwe w dyscyplinach, w których tylko człowiek się porusza lub w których ruchy człowieka przenoszone są na jakieś urządzenie, np. w pchnięciu kulą czy rzucie piłką. Jeszcze większe trudności pojawiają się na przykład w przypadku narciarzy, którzy zjeżdżają po stoku, a trener nie jest w stanie poczuć, jak podłoże oddziałuje na motorykę narciarza. Takie same trudności napotka trener surfera. Mając to na uwadze, trzeba przyznać, że jeździectwo jest szczególną dyscypliną sportu, ponieważ koń wywiera zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na jeźdźca w jeszcze większym zakresie zmiennych.

W jeździectwie posiadanie omawianych umiejętności uzasadnia to, że zarówno amatorzy, jak i osoby zawodowo zajmujące się końmi muszą spełniać określone wymogi wstępne. Umiejętności obserwacji, analizy i oceny ruchu są niezbędne i powinny być nieustannie poszerzane w ramach odpowiednich szkoleń i kursów. Druga cecha trenera, umiejętność znalezienia przyczyn powstawania prawidłowości i odchyleń w ruchu jeźdźca i powiązana z nią umiejętność przekazania, jak prawidłowo wykonać ruch w zależności od sytuacji, została na przestrzeni lat ujęta w wytycznych szkolenia Niemieckiej Federacji Jeździeckiej (Deutsche Reiterliche Yereinigung) i w koncepcjach jeździeckich, przy czym pewne cele, treści i metody nie są dla mnie jeszcze wystarczająco daleko idące.

Przez lata pracy w charakterze pedagoga sportu otwierała się przede mną ciekawa przestrzeń, pozwalająca na prowadzenie badań w ramach tej dyscypliny sportu oraz tworzenie pomocy w nauczaniu jazdy konnej.

Celem tych działań jest ułatwienie zadania jeźdźcowi i koniowi, a szkolącej ich osobie umożliwienie pokazania i przekazania ruchów adekwatnych zarówno dla jeźdźca, jak i dla konia. Szkoleniowcy muszą wiedzieć, jak przebiega nauka ruchu, jak powstają związane z nim problemy i jak można im zaradzić. Jednak nie tylko oni muszą posiadać takie umiejętności. Ich rolą jest bowiem przekazanie tej wiedzy jeźdźcom, aby mogli jeździć samodzielnie bez konieczności ciągłej obecności szkoleniowca. Te, jeszcze dość ogólne, rozważania mają swoje konsekwencje dla kształtu tej książki. Punktem wyjścia jest typowa scena podczas lekcji jazdy konnej, na podstawie której można przedstawić różne problemy w przekazywaniu wiedzy i umiejętności w interesującej nas dziedzinie.

RUCH WIDZIANY OD ZEWNĄTRZ I W INTROSPEKCJI

Podążamy w kierunku odejścia od metod nauczania jeździectwa opierających się na poleceniach i dążymy do osiągnięcia przez jeźdźca samodzielności w działaniu ruchowym. Celem jest nauczanie ukierunkowane na działanie (str. 26), które umożliwi jeźdźcowi uzyskanie pewności siebie w zakresie ruchów wykonywanych podczas jazdy konnej. Celem szkoleniowca powinno być to, aby stał się niepotrzebny, co oznacza jednakże zmianę przyzwyczajeń wypracowanych w ramach nauczania. Wydawane dotychczas polecenia dotyczące formy muszą ustąpić miejsca wzorcom objaśniającym, które dotyczyć mają przede wszystkim funkcji ruchów jeźdźca, bowiem powstanie ruchu i jego sekwencji jest bardziej złożone niż nam się wydaje.

Ta złożoność ruchów (str. 37) winna zostać przedstawiona z kilku perspektyw, aby stało się jasne, że ruch można obserwować zarówno z zewnątrz, jak i od wewnątrz. Tylko połączenie tych dwóch perspektyw umożliwi jeźdźcowi doświadczenie własnej specyfiki, a instruktorowi - uchwycenie jej. Zajmiemy się podstawowymi aspektami uwarunkowań anatomicznych (str. 53) i fizjologicznych (str. 66) jeźdźca i pokażemy ich związek z procesami ruchowymi zachodzącymi podczas jazdy konnej. Znajomość aspektów anatomicznych i fizjologicznych nie wystarczy do przejrzystego ukazania problemów jeździeckich w całej ich złożoności. Dlatego też zewnętrzne i wewnętrzne związki zachodzące między sekwencjami motorycznymi w ramach problemów jeździeckich stanowią ich naturalne uzupełnienie (str. 83).

Kolejnym etapem są nadrzędne wzajemne relacje różnych funkcji skutkujące powstawaniem ruchu. Podstawy kinezjologiczne (str. 116) powinny tak kształtować procesy zachodzące we wnętrzu jeźdźca, aby nie znajdował się on pod wpływem stresu, a więc mógł podejść do wykonywanych zadań w rozluźnieniu. Stanowią one podstawę bardzo ważnych funkcji koordynujących, takich jak skręty wzdłuż osi pionowej, oraz procesów bazujących na koordynacji ruchów przeciw-ległych części ciała.

W następnym kroku zajmierny się rozważaniami na temat powięzi jako ważnego układu wewnętrznego (str. 139). Pokażemy, w jakim stopniu mogą one negatywnie lub pozytywnie wpływać na procesy ruchowe jeźdźca. Powięzi mają ogromne znaczenie dla odbioru bodźców przez jeźdźca oraz dla błędów motorycznych, które zaobserwować można w poszczególnych częściach ciała, a których przy-czyny leżą zgoła gdzie indziej. Kolejnym zagadnieniem są zasady uczenia się ruchu (str. 191), które pozwalają na bezpośrednie powiązanie ich z nauczaniem i przekazywaniem wiedzy. Następnie przed-stawimy mnogość wzajemnych korelacji różnych funkcji zachodzących w jeźdźcu (str. 195), aby jeszcze bardziej zgłębić złożoność wykonywanych przez niego sekwencji ruchowych. Zaj mierny się też objaśnieniem poszczególnych problemów pojawiających się podczas oddziaływania pomocami, które dotychczas nie były przedmiotem rozważań żadnych koncepcji nauki jeździectwa. Na zakończenie za-stanowimy się, w jakim stopniu wyposażenie jeźdźca (str. 210) ogranicza go lub wspiera podczas jazdy.

Spis treści

W kierunku samodzielności

Ruch widziany od zewnątrz i w introspekcji

JAZDA KONNA JAKO DZIAŁANIE

Jak porusza się jeździec?

Uczenie się i metody

Przebieg lekcji z pojęciami z zakresu motoryki i uczenia się

Teorie reedukacji

Formy tego, co objawia się naszej świadomości

Funkcje mózgu

Programowanie mentalne

Forma i funkcja

Indywidualność

Krytyka nauczania opartego na poleceniach

Rozwijanie samodzielności

Konkretna sytuacja

Nauczanie ukierunkowane na działanie

Promowanie samodzielności

Zrozumienie jazdy konnej jako działania

Przebieg działania

Kształtowanie działania

Przebieg nauczania ukierunkowanego na działanie

Metody koncepcji ukierunkowanej na działanie

W POSZUKIWANIU „PRAWIDŁOWEGO DOSIADU"

„Prawidłowy dosiad"

Złożoność postawy

Dosiad głęboki

Fizjologia jeźdźca

Perspektywa biomechaniczna

Nauka o formie - morfologia

Funkcje ośrodkowego układu nerwowego

Dosiad dynamiczny

Aspekty psychologiczne          

ANATOMIA JEŹDŹCA

Układ kostny i stawy

Budowa układu kostnego

Budowa tułowia i jego funkcje

Stawy głowy

Wrażliwy staw ramienny

Staw łokciowy

Staw promieniowo-nadgarstkowy

Kompaktowa obręcz miedniczna

Znaczenie stawu kolanowego

Stopa i możliwości jej ruchu

Układ mięśniowy

Głowa prowadzi - ciało podąża za nią

Okulary ajurwedyjskie

Naturalna pozycja głowy na liniach

Wrażliwy staw ramienny

Ramiona i dłonie - precyzyjnie skoordynowane ruchy

Plecy - „prostownik" tułowia

Mięśnie brzucha podpierają tułów

Stabilizacja miednicy

Nogi

Mięśnie podudzia

PRZYCZYNY PROBLEMÓW MOTORYCZNYCH

Aspekty zewnętrzne

Problemy dosiadu wynikające z dysproporcji mięśniowych

Odcinek piersiowy kręgosłupa

Mięśnie głębokie brzucha i grzbietu

Mięśnie skośne brzucha i boczny mięsień prostownik grzbietu

Wewnętrzne i przednie zginacze stawu biodrowego - mięśnie pośladków

Mięsień czworoboczny lędźwi (mięśnie boczne tułowia)

Mięśnie uda

Problemy dosiadu wynikające z budowy kręgosłupa

Stołek Balimo i jego funkcje

Trójwymiarowość ruchów jeźdźca

Stymulacja układów odpowiedzialnych za równowagę

Stymulacja powięzi

Pierwszy kontakt ze stołkiem Balimo

Ćwiczenia taśm bocznych (ruchy boczne)

Ćwiczenia taśm spiralnych (rotacja)

Model kół zębatych i masztu żaglowca

PROCESY WEWNĘTRZNE JEŹDŹCA

Introspekcja

Faza orientacji, planowania i aktywizacji

Faza wykonania działania

Informacja zwrotna jako forma kontroli

Ruch zgodny zdziałaniem mózgu

Kinezjologia stosowana

Odżywianie jako przyczyna utraty energii

Inne czynniki wpływające negatywnie na proces uczenia się

Ćwiczenia niwelujące stres

Gimnastyka mózgu

Ruchy przekraczające linię środka

Ćwiczenia wydłużające

Ćwiczenia energetyzujące

POWIĘZI

Znaczenie powięzi

Czym są powięzi?

Zadania powięzi

Rodzaje receptorów w powięziach

Ćwiczenia receptorów Golgiego

Ćwiczenia powięzi stymulujące receptory Paciniego

Ćwiczenia powięzi stymulujące receptory Ruffiniego

Ćwiczenia powięzi stymulujące wolne zakończenia nerwowe

Taśmy mięśniowo-powięziowe

Trening powięzi w skrócie

Jazda z użyciem piłek Franklina

Warianty zastosowania podczas jazdy konnej

Minirolka

Rolka do stymulacji powięzi

Pomarańczowa piłka Soft Bali Orange

Oryginalna piłka Franklina

Rozciąganie powięzi

Powierzchowna przednia taśma powięziowa

Powierzchowna tylna taśma powięziowa

Boczne taśmy powięziowe

Taśmy spiralne

Wzmacnianie

Powierzchowna przednia taśma powięziowa

Powierzchowna tylna taśma powięziowa

Boczne taśmy powięziowe

Powięziowe taśmy spiralne

Rolka do masażu Blackroll

NAUKA RUCHU

Elastyczny proces uczenia się

Funkcje mózgu

Warianty przebiegu procesów ruchowych

Zależności funkcjonalne

Głowa, szyja i kark

Tułów, mostek i miednica

Nogi

Wyposażenie jeździeckie a ruch

Polecane lektury

Bibliografia

Indeks