Atlas turzyc z kluczami do oznaczania gatunków

Turzyce to rośliny rozpowszechnione w naszej strefie klimatycznej. Ze względu na podobieństwo morfologiczne ich identyfikacja stwarza niemałe trudności, nawet zawodowym botanikom. Atlas turzyc, dzięki rozbudowanym ilustrowanym kluczom, ma za zadanie ułatwić rozpoznawanie poszczególnych gatunków, zarówno w stanie generatywnym, jak i wegetatywnym.

Atlas podzielony jest na 4 rozdziały. W pierwszym na przejrzystych rysunkach i zdjęciach makro zostały szczegółowo przedstawione cechy botaniczne, których znajomość jest niezbędna, aby oznaczać gatunki. W drugim opisano siedliska, w których w naszym kraju występują turzyce. Kolejny rozdział to klucze do oznaczania wszystkich turzyc występujących w Polsce, za pomocą których czytelnik krok po kroku zidentyfikuje poszczególne gatunki. Ostatnia, czwarta część książki zawiera część atlasową przedstawiającą w szczegółowych opisach, na zdjęciach i schematycznych rysunkach 71 gatunków turzyc.

Rodzaj turzyce (Carex) jest bogaty w gatunki (około 2 tysięcy) i szeroko rozpowszechniony na świecie. Optimum występowania turzyc rozciąga się pomiędzy umiarkowaną i arktyczną strefą półkuli północnej.

Ze względu na dużą różnorodność i podobieństwo morfologiczne poszczególnych grup turzyc ich identyfikacja stwarza niemałe trudności nawet zawodowym botanikom.

Bardzo dobre jakościowo ilustracje ze starszych opracowań były dla nas ogromną pomocą w identyfikacji zebranych okazów i materiałów zielnikowych. Współcześnie popularnością cieszą się portale internetowe prezentujące rośliny, gdzie kluczowe cechy są pokazywane na fotografiach. Niniejszy klucz ma ambicje połączyć zalety tradycyjnych i nowych technik graficznych. Zdjęcia, z małymi wyjątkami, wykonywaliśmy w terenie, na świeżym materiale. Korzystaliśmy z różnych metod wykonywania zdjęć makro, w tym mikroskopowych, dbając, by materia! fotografowany był utrwalany tego samego dnia. Wszystkie ryciny zostały wykonane na podstawie żywych roślin lub ich fotografii; profile okazów roślin były rasteryzowane, aby oddać jak najdokładniej ich pokrój.

Najbardziej jednoznaczne cechy cliagnostyczne obserwujemy na okazach z wykształconymi organami generatywnymi - kwiatostanami lub owocostanami. Kluczowe znaczenie ma budowa kwiatostanów - pleć kwiatów wchodzących w skład poszczególnych kiosków. Trudność stanowi fakt, że okazy turzyc zbierane wczesną wiosną lub późną jesienią nie mają zwykle organów generatywnych lub owocki już się rozsiały. Zależało nam na tym, by użytkownicy naszego Atlasu mieli możliwość oznaczenia okazów również w stanie wegetatywnym. Opracowaliśmy zestawienia cech poszczególnych gatunków przydatne w takich sytuacjach. Stąd w opisach gatunków i na rycinach prezentujemy charakterystyczne cechy budowy morfologicznej organów wegetatywnych, takich jak: liście, pochwy liściowe, pędy nadziemne, organy podziemne (m.in. przekroje poprzeczne łodyg, liści).

Ilustrując cechy o znaczeniu diagnostycznym, staraliśmy się zaprezentować je w sposób czytelny (również elementy trudne do uchwycenia gołym okiem). Przedstawiliśmy także informacje o preferencjach siedliskowych poszczególnych gatunków, co ma istotne znaczenie podczas pracy terenowej.

W Polsce rodzaj Carex jest reprezentowany przez około 90 gatunków. Znaczna część z nich to rośliny rzadko spotykane, 16 z nich podlega ochronie gatunkowej, a 44 to taksony zagrożone wyginięciem.

W Atlasie przedstawiamy 71 gatunków turzyc występujących w Polsce. Opisane zostały wszystkie taksony pospolite oraz szereg gatunków rzadziej spotykanych. Mamy nadzieję, że ilustrowany klucz do oznaczania turzyc ułatwi osobom niebędącym botanikami identyfikację poszczególnych gatunków i przyczyni się do wzrostu zainteresowania tą grupą roślin. Spodziewamy się, że następstwem tego będzie odnalezienie nowych stanowisk turzyc, zwłaszcza gatunków rzadko spotykanych czy z róż­nych względów ważnych dla ochrony oraz kształtowania krajobrazu.

Z racji tego, że wśród autorów są także praktycy, zamieściliśmy sporo informacji o zastosowaniu, mając nadzieję na większe upowszechnienie wielu z opisanych gatunków na terenach zieleni. Należy podkre­ślić, że dla wielu nietypowych siedlisk, jak np. płytkie zalewy, niełatwo znaleźć odpowiednie gatunki do uprawy. Turzyce mogą być w tych przypadkach niezastąpione.

Spis treści:

Wprowadzenie

Turzyce, trawy czy sity? 6

Kwiaty i kwiatostany turzyc 8

Pęcherzyki, owocki i owocostany 15

Liście, pędy nadziemne i kłącza 28

Siedliska 34

Turzyce borów (lasów iglastych) 35

Turzyce szuwarów i lasów bagiennych 36

Turzyce łąk 37

Turzyce muraw 38

Turzyce niebagiennych lasów liściastych 39

Turzyce kwaśnych torfowisk 40

Turzyce torfowisk węglanowych 41

Turzyce wysokogórskie 42

Turzyce siedlisk antropogenicznych 43

Miejsce turzyc we współczesnym krajobrazie 44

TURZYCE – SYSTEMATYKA I KLUCZE DO OZNACZANIA 47

Podrodzaje 47

Klucz do oznaczania sekcji turzyc 49

Zestawienie cech kwiatostanów turzyc reprezentatywnych dla wyróżnionych grup A–Q 54

Turzyce – klucz od oznaczania polskich gatunków 57

CHARAKTERYSTYKA GATUNKÓW TURZYC 78

Grupa A – PSYLLOPHORA 80

Klucz do grupy A 80

Grupa B – VIGNEA 90

Klucz do grupy B 90

Grupa C – VIGNEA 100

Klucz do grupy C 100

Grupa D – VIGNEA 108

Klucz do grupy D 108

Grupa E – VIGNEA 116

Klucz do grupy E 116

Grupa F – VIGNEA 122

Klucz do grupy F 122

Grupa G – VIGNEA 132

Klucz do grupy G 132

Grupa H – EUCAREX 142

Klucz do grupy H 142

Grupa I – EUCAREX 150

Klucz do grupy I 150

Grupa J – EUCAREX 164

Klucz do grupy J 164

Grupa K – EUCAREX 174

Klucz do grupy K 174

Grupa L – EUCAREX 188

Klucz do grupy L 188

Grupa M – EUCAREX 196

Klucz do grupy M 196

Grupa N – EUCAREX 210

Klucz do grupy N 210

Grupa O – EUCAREX 224

Klucz do grupy O 224

Grupa P – EUCAREX 234

Klucz do grupy P 234

Grupa Q – EUCAREX 244

Klucz do grupy Q 244

Literatura 256

Indeks łacińskich nazw turzyc 258

Indeks polskich nazw turzyc 259