Międzyplony w praktyce

Publikacja „Międzyplony w praktyce" jest praktycznym przewodnikiem, w którym znajdują się odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące uprawy międzyplonów, takie jak: kiedy i w jaki sposób należy je zasiać? Jakie rośliny wybierać? Jak powinno się spulchnić glebę? Jak radzić sobie z chwastami?

W Europie, zgodnie z dyrektywą azotanową, zazielenienie gleb jest obowiązkowe z powodów ekologicznych w celu zapewnienia lepszej jakości zasobów wodnych.

Jednak oprócz aspektów środowiskowych, okrycie gleby odpowiednio dopasowanymi roślinami międzyplonowymi w okresie między uprawą roślin w plonie głównym staje się znakomitym narzędziem agronomicznym i elementem odpowiedniego zarządzania rolnictwem, służącym do:

• ochrony gleby przed erozją i niekorzystnymi zmianami klimatycznymi,
• przywrócenia struktury gleby i jej żyzności.

Międzyplony umożliwiają także:

• poprawę produkcji i wydajności,
• zmniejszenie nakładów ponoszonych na produkcję rolną (paliwo, nawozy, środki chemiczne).

Dawniej główną funkcją międzyplonów była produkcja paszy dla zwierząt. Dziś uprawa międzyplonów, oprócz produkcji paszy, jest źródłem składników pokarmowych dla roślin (po przyoraniu biomasy lub pozostawieniu jej na powierzchni pola w postaci mulczu). Korzystne oddziaływanie międzyplonów w polowej produkcji roślinnej przejawia się w: zwiększaniu biologicznej aktywności i żyzności gleby, poprawianiu bilansu substancji organicznej w glebie, działaniu strukturotwórczym i wzbogacaniu gleby w azot (dzięki roślinom bobowatym), ograniczaniu wymywania azotanów z gleby w okresie jesienno-zimowym, ograniczaniu nasilenia agrofagów (znaczenie fitosanitarne), ochronie gleby przed erozją oraz niwelowaniu ujemnych skutków uproszczeń w płodozmianach (zwłaszcza zbożowych) i w stosowanych zabiegach uprawowych. Ponadto międzyplony zwiększają potencjał agroekosystemów do sekwestracji węgla oraz są jednym z elementów objętych dofinansowaniem z programów rolno-środowiskowo-klimatycznych lub zazielenienia.

Uprawa międzyplonów promuje praktyki przyczyniające się do zrównoważonego gospodarowania gruntami w celu ochrony gleb, wód, klimatu oraz ochrony bioróżnorodności krajobrazu rolniczego. Zalety międzyplonów należy rozpatrywać wielokierunkowo, chociażby dlatego, że inaczej na glebę oddziałują korzenie, a inaczej części nadziemne. Korzenie silnie przerastając glebę, konsolidują ją i wiążą ze sobą jej najdrobniejsze frakcje. Natomiast liście i łodygi ochraniają powierzchnię gleby przed wiatrem i wodą, ograniczając zjawisko erozji. Po obumarciu korzenie pozostawiają drobne kanaliki ułatwiające infiltrację wody w głąb gleby.

W gospodarce bezobornikowej międzyplony są jednym z nielicznych elementów mogących wprowadzić do gleby dodatkowe źródło materii organicznej. Wartość nawozowa udanych międzyplonów porównywana jest z wartością nawozową obornika. Wzbogacają one płodozmian i bioróżnorodność prowadzonych upraw. Z ekologicznego punktu widzenia takie działanie ma wiele korzyści dla środowiska, gdyż międzyplony są także źródłem dodatkowego pożytku dla zapylaczy roślin i siedliskiem dla pożytecznych owadów (naturalnych wrogów szkodników upraw rolniczych).

Oddziaływanie międzyplonu na glebę jest uzależnione od ilości wprowadzanej biomasy, a co za tym idzie — węgla. Oprócz bujności roślin wpływ na to ma wysiany gatunek rośliny -bezkonkurencyjne okazują się rośliny bobowate (motylkowate).

Kluczowe w uprawie międzyplonów jest stosowanie mieszanek. Im są bogatsze, tym ich działanie jest wielostronniejsze. Przy doborze gatunków do mieszanek międzyplonowych należy uwzględnić takie czynniki, jak: rodzaj międzyplonu, jego przeznaczenie, termin siewu oraz rodzaj gleby. Międzyplony znajdują szerokie zastosowanie w uproszczonych systemach uprawy, takich jak: uprawa konserwująca, uprawa pasowa, uprawa pasowa w żywy mulcz, czy uprawa zerowa.

Publikacja „Międzyplony w praktyce" jest bogato ilustrowana przykładami zastosowania międzyplonów w gospodarstwie rolnym. Autorzy szczegółowo omówili znaczenie międzyplonów, kładąc duży nacisk na ich rolę w ochronie gleby i środowiska. W zależności od kontekstu i zastosowania nazywają te rośliny jako: międzyplony, okrywa roślinna, zazielenienie, nawóz zielony, rośliny towarzyszące lub wsiewka. Przedstawili ich uprawę w różnych wariantach agrotechnicznych oraz przybliżyli sposoby niszczenia biomasy. Opisali też wiele gatunków roślin do uprawy międzyplonowej (43 gatunki) z podaniem informacji o ich wadach i zaletach, typie wzrostu i pokroju, budowie systemu korzeniowego, zachowaniu w mieszance, mrozoodporności, podatności na niszczenie i ilości wysiewu. Bardzo przydatnym rozdziałem jest propozycja mieszanek międzyplonowych, od tych najprostszych (dwa - trzy gatunki) po bardzo złożone (nawet kilkanaście gatunków).

Niniejsze opracowanie „Międzyplony w praktyce" jest praktycznym poradnikiem dla rolników chcących wprowadzać w swoich gospodarstwach nowe technologie uprawy i dbających

o środowisko naturalne.           

Okrywa roślinna pełniąca funkcję pochłaniacza azotanów, zielony nawóz, międzyplon czy wsiewka - jakkolwiek nazywane są nowe metody uprawy roślin, współkształtują rozwój rolnictwa.

Międzyplony stanowią skuteczną ochronę przed wymywaniem azotanów i poprawiają jakość wody. Zapewniają glebie odpowiednią strukturę. Przeciwdziałają erozji, zapobiegając zmywaniu gleby zimą i odpływowi wody. Utrzymywanie okrywy roślinnej w okresie między uprawami głównymi pełni więc generalnie funkcję ochronną. Jednak uprawa międzyplonów ma swoje reguły. Oprócz doświadczenia liczy się też zdobywanie nowej wiedzy, która daje bezpośrednie podstawy do rewizji tradycyjnych technologii uprawy roślin.

Międzyplony nie tylko zatrzymują składniki mineralne w glebie, lecz także ją chronią. Uprawa międzyplonów stanowi podwalinę wydajnych i ekologicznych systemów uprawy. Jeśli międzyplony są dobrze dopasowane do płodozmianu, to wytwarzają azot, zapewniając glebie żyzność. Dzięki temu zwiększa się ilość substancji organicznej, obniża poziom porażenia upraw patogenami i szkodnikami, a rozwój chwastów jest skutecznie tłumiony.

Włączanie międzyplonów do płodozmianu oznacza zarówno inwestowanie w jakość gleby, rozmiar produkcji, ochronę oraz jakość środowiska, jak i redukowanie kosztów gospodarowania. Słowem, chodzi o zrównoważone rolnictwo.

Ideą niniejszego opracowania jest przybliżenie Czytelnikowi uprawy międzyplonów i przedstawienie konkretnych rozwiązań, pozwalających na przekształcenie przepisowych zazielenień w dochodowy system uprawy roślin.

Poradnik dla rolników pt. „Międzyplony w praktyce”. Jego autorami są Frédéric Thomas – rolnik specjalizujący się w technikach uprawy uproszczonej i Matthieu Archambeaud – pasjonat agronomii, ekologii, doradca rolników i techników. Pozycja ta zarówno we Francji, jak i w Niemczech cieszy się ogromnym zainteresowaniem, uchodzi za jedną z najlepszych publikacji kompleksowo opisujących rolę międzyplonów i ich zastosowanie.

W Polsce jest to pierwszy i jedyny praktyczny poradnik dla rolników chcących wprowadzać w swoich gospodarstwach nowe technologie uprawy, dbających o środowisko naturalne. Czytelnik znajdzie w nim odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące uprawy międzyplonów, takie jak: kiedy i w jaki sposób trzeba je zasiać? Jakie rośliny należy wybierać? Jak powinno się spulchnić glebę? Jak radzić sobie z chwastami?

„Międzyplony w praktyce” to pozycja bogato ilustrowana przykładami zastosowania międzyplonów. Autorzy szczegółowo omówili ich znaczenie, przedstawili uprawę międzyplonów w różnych wariantach agrotechnicznych oraz przybliżyli sposoby niszczenia biomasy. Opisali też wiele gatunków roślin do uprawy międzyplonowej (43 gatunki) z podaniem informacji o ich wadach i zaletach, typie wzrostu i pokroju, budowie systemu korzeniowego, zachowaniu w mieszance, mrozoodporności, podatności na niszczenie i ilości wysiewu. Bardzo przydatnym rozdziałem jest propozycja mieszanek międzyplonowych, od tych najprostszych po bardzo złożone (nawet kilkanaście gatunków).

Spis treści

W jakim celu uprawiać międzyplony?

Azotany w wodzie: oznaka złego gospodarowania

Od użytku zielonego do zaleceń CIPAN; Od zaleceń CIPAN do międzyplonów

Azotany, azot i organiczna żyzność gleby

Azotany w wodach; Niedoceniana mineralizacja jesienna; Pozostałe składniki pokarmowe gromadzone przez międzyplony; Recykling i produkcja azotu w uprawie międzyplonów

Struktura, budowa i życie gleby

Naturalna budowa gleby; Struktura gruzełkowata gleby; Ochrona gleb; Zachowanie struktury gleby; Poprawa struktury gleby przez korzenie; Międzyplony: ochrona i odżywianie edafonu; Międzyplony a materia organiczna gleby; Międzyplony a gospodarka wodna w glebie Międzyplony, szkodniki i organizmy pożyteczne

Międzyplony a efektywność ekonomiczna

Pewność plonowania; Obniżenie kosztów; Bilans glebowy

Gospodarowanie międzyplonami

Cele i wymagania

Cele; Wymagania w stosunku do systemu uprawy; Zalety uprawy międzyplonów

Uprawa międzyplonów

Siew wczesny; Korzystne warunki siewu; Sposoby wysiewu; Dobór gatunków roślin międzyplonowych

Międzyplony a regulacja zachwaszczenia

Uzyskanie kontroli nad roślinnością; Rozszerzenie koncepcji zazieleniania pól

Pielęgnowanie międzyplonów

Wytwarzanie szczelin w glebie; Nawożenie międzyplonów

Niszczenie międzyplonów

Rozkład naturalny; Niszczenie mechaniczne; Niszczenie chemiczne

Przegląd gatunków roślin do uprawy międzyplonowej

Kapustowate, krzyżowe

Gorczyca biała; Gorczyca sarepska; Kapusta abisyńska; Rzodkiew oleista; Rzodkiew japońska; Rzepak; Rzepak pastewny; Rzepik; Lnianka siewna

Wiechlinowate, trawy

Owies siewny (brązowoplewkowy); Owies szorstki; Żyto zwyczajne; Żyto krzyca; Pszenżyto; Jęczmień zwyczajny; Życica wielokwiatowa

Wiechlinowate jednoroczne

Sorgo dwubarwne; Mohar; Włośnica ber; Rosplenica perłowa

Inne rodziny

Słonecznik zwyczajny; Olejarka abisyńska; Facelia błękitna; Len zwyczajny; Gryka siewna

Bobowate (motylkowate)

Groch siewny pastewny, peluszka; Wyka siewna, wyka jara; Wyka kosmata, wyka ozima; Wyka bengalska; Soczewica jadalna i soczewica czarna; Bobik; Lędźwian siewny; Kozieradka pospolita; Koniczyna aleksandryjska; Koniczyna perska

Bobowate (motylkowate) wieloletnie

Koniczyna biała; Koniczyna czerwona; Lucerna siewna; Komonica zwyczajna; Nostrzyk żółty

Tabele porównawcze

Przykłady mieszanek międzyplonowych

Mieszanki proste; Mieszanki kompleksowe typy

Innowacyjne podejście

Wprowadzenie

Metody i wskazówki agroekologiczne

Zintegrowanie z chowem zwierząt; Międzyplony jako uprawa towarzysząca; Podwójna uprawa lub podwójny zbiór

Międzyplony okrywające glebę w uprawie winorośli

Gleby niskiej jakości; Zbyt mała ilość i niska jakość materii organicznej; Częściowo słabo zarządzane zazielenienie; Międzyplony krótkotrwałe; Zarządzanie okrywą roślinną przed założeniem winnicy

Międzyplony w sadzie