Produkcja podłoża do uprawy pieczarek

Produkcja pieczarek w Polsce jest ważną i dynamicznie rozwijającą się gałęzią produkcji rolnej. Dostarcza ona surowca dla przetwórstwa, pie­czarek świeżych na rynek krajowy i eksport oraz uczestniczy w istotnym za­kresie w utylizacji odpadów organicznych pochodzących z produkcji drobiu i zbóż oraz mineralnych w postaci gipsu odpadowego.

Podłoże jest podstawowym surowcem decydującym o plonowaniu i ja­kości zbieranych pieczarek oraz konkurencyjności tego sektora rolnictwa w da­nym kraju na rynkach światowych. Inaczej mówiąc jest surowcem strategicz­nym. Jego wpływ na plonowanie zależy zarówno od jego ilości, jak i jakości.

Począwszy od 1992 roku trwa ciągły, intensywny rozwój tej branży, który obrazuje wzrost produkcji z 50 tyś. ton pieczarek w roku 1991 do po­nad 275 tyś. ton w roku 2006, a i w roku 2007 wzrost będzie kontynuowany. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pieczarki były sprzedawane na rynku wewnętrznym i do przetwórstwa produkującego na eksport, a po­cząwszy od początku lat 2000 rozpoczął się dynamiczny rozwój produkcji pieczarek świeżych z przeznaczeniem na sprzedaż poza granice kraju i on obecnie decyduje o koniunkturze w tej branży. Rozwój ten nie byłby możliwy bez rozwoju produkcji podłoża jako podstawowego surowca do ich produkcji, w głównej mierze decydującego o końcowych efektach uprawy.

Produkcja podłoża przeszła bardzo istotne przemiany. W 1992 roku uruchomiono w oparciu o technologię holenderską produkcję podłoża paste­ryzowanego - podłoże fazy II, w masie, w formie bloków obciąganych folią termokurczliwą z wysianą grzybnią zwanych potocznie kostką. Podłoże fazy l było produkowane metodą tradycyjną i w standardach, jakie obowiązywały do jego pasteryzacji na półkach w pieczarkarni. Natomiast w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych nastąpiła zmiana technologii produkcji podłoża fazy l.

Wynikało to z konieczności poprawy jego jakości, prowadzenia produkcji przez cały rok, zwłaszcza zimą, oraz sprostania gwałtownemu wzrostowi popytu bez szkodliwego wpływu na środowisko naturalne oraz przy pono­szeniu minimalnych nakładów na jej rozwój. W okresie tym zmiany w tech­nologii produkcji podłoża fazy l opierały się o metodę produkcji na napowie­trzanych posadzkach. Z tą metodą polscy producenci podłoża zetknęli się po raz pierwszy w Walko w Belgii na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłe­go wieku. Wykorzystano i zaadaptowano do warunków polskich fermentację niekontrolowaną w masie w warunkach kontrolowanego dostępu świeżego powietrza. Po opanowaniu technologii produkcji podłoża fazy l w tej techno­logii i dokonanych inwestycjach w kompostowniach efektem było ustabilizo­wanie produkcji w okresie całego roku oraz uzyskanie odpowiedniej jakości. Pozwoliło to na początku lat dwutysięcznych na przejście w produkcji pie­czarek z podłoża fazy II na podłoże fazy III. Początek obecnego wieku to okres, w którym wprowadzana jest do praktyki na szeroką skalę intensywna produkcja pieczarek na rynek świeży wykorzystująca wyłącznie podłoże fazy III. Na podłożu tym osiąga się obecnie plony na tym samym poziomie ilo­ściowym i jakościowym jak w Holandii. We wdrażaniu produkcji podłoża fazy III korzystano szerzej z doświadczeń głównie holenderskich.

Śledząc rozwój produkcji pieczarek w poszczególnych krajach, można stwierdzić, że jego wskaźnikiem jest rozwój produkcji podłoża. Produkcja podłoża na oczekiwaną przez rynek skalę i jego jakość są podstawą kondy­cji branży i jest tak samo ważna, jak koszty zbioru, położenie względem ryn­ków zbytu, wielkość produkcji i pozycja danego kraju na międzynarodowym rynku pieczarek. Aby osiągnąć ten cel, musi spełnić kilka uwarunkowań:

Ø być dostosowana do warunków klimatycznych danego kraju;

Ø opierać się o dostępne i najtańsze surowce;

Ø nie zagrażać środowisku;

Ø podlegać procesowi modernizacji, wykorzystując najlepsze wzory budynków i maszyn, ale unikając przeinwestowania;

Ø utrzymywać efektywny kontakt z klientami i reagować na ich ocze­kiwania i zmienność sytuacji w otoczeniu;

Ø być dobrze zarządzana, a w szczególności trzeba z dużą rozwagą podejmować decyzje o zmianach w technologii;

Ø zlokalizowana możliwie blisko rynków zbytu i w miejscach, gdzie nie jest uciążliwa dla najbliższych mieszkańców.

Produkcja podłoża podzielona jest na fazy określane jako:

> faza l - produkcja podłoża zielonego;

> faza II - podłoże po pasteryzacji i dojrzewaniu z wsianą grzybnią lub nie;

> faza III - podłoże przerośnięte.

Wpływ na jakość otrzymanego produktu końcowego ma jakość podło­ża fazy l. Błędów powstałych w trakcie produkcji podłoża fazy l nie da się wyeliminować w dalszych fazach. Przebieg II i III fazy produkcji zależy głów­nie od jakości podłoża fazy l i można ją jedynie pogorszyć, a nie polepszyć. Z tego powodu dla produkcji podłoża w danym kraju podstawowe znaczenie ma przyjęty sposób produkcji podłoża fazy l i on musi odzwierciedlać panu­jące uwarunkowania. Produkcja podłoża w dalszych fazach jest obecnie ujednolicona i nie różni się technologicznie między krajami. Różne są przyję­te rozwiązania techniczne maszyn i budynków.

Opracowana w Polsce technologia produkcji podłoża fazy l, której pierwszy impuls rozwojowy pochodzi z Walko w Belgii, ma charakter orygi­nalny i przyczyniła się do rozwoju polskiego pieczarkarstwa. Obecnie wyko­rzystywana jest także na Litwie i na Ukrainie, gdzie produkcja pieczarek bę­dzie rozwijała się bardzo dynamicznie w najbliższych latach.

Niniejsze opracowanie koncentruje się na aspektach praktycznych produkcji podłoża i jest efektem doświadczeń autora wyniesionych ze współpracy z większością polskich kompostowni z wdrażania i rozwoju jego produkcji w latach 1993-2006.