Sosna zwyczajna Odnawianie naturalne, alternatywne metody hodowli

Sosna zwyczajna jest najpos­politszym i jednocześnie najważniejszym z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia drze­wem naszych lasów.

Niniejsza książka dotyczy zasadniczo dwóch zagad­nień ściśle z sobą powiązanych. Pierwsze, to proble­matyka naturalnego odnowienia sosny z uwzględ­nieniem szeroko rozumianych uwarunkowań biolo­gicznych, przyrodniczych i technicznych (wskaza­nie sposobu inicjowania w praktyce leśnej). Drugie, to problematyka alternatywnych metod w hodow­li drzewostanów sosnowych, które w bardzo dużym stopniu wykorzystują samorzutnie powstałe lub celo­wo inicjowane odnowienie naturalne. Zagadnienie to jest bardzo aktualne ze względu na zmieniające się funkcje lasu i oczekiwanie bardziej skutecznych spo­sobów utrzymania różnorodności biologicznej w la­sach, a także pełnienie przez las funkcji środowisko-twórczych i ochronnych. Ważne przy tym jest opra­cowanie takich metod i sposobów zagospodarowa­nia lasów, które pozwalają łączyć funkcję produkcyj­ną z zachowaniem walorów przyrodniczych i utrzy­maniem potencjału produkcyjnego gleb leśnych. Przedstawione rozwiązania w tym zakresie stanowią propozycję do wykorzystania w nowych warunkach funkcjonowania leśnictwa. Jednocześnie mogą sta­nowić zachętę do twórczego spojrzenia na las i hodowlę lasu.

Spis treści

Wstęp  9

I. Ogólna charakterystyka sosny zwyczajnej 13

1. Zasięg  13

2. Pokrój drzew  17

3. Wzrost i produkcyjność 22

4. Wymagania siedliskowe i właściwości ekologiczne  24

a. Wymagania klimatyczne  24

b. Wymagania glebowe  27

II. Rozwój naturalnych drzewostanów sosnowych  33

1. Czynniki zaburzeń 34

2. Rozwój w warunkach zaburzeń zewnętrznych (rozwój egzogenny) 38

3. Rozwój bez zaburzeń zewnętrznych (rozwój endogenny) 40

4. Struktura wieku naturalnych drzewostanów sosnowych 43

III. Biologiczne i ekologiczne aspekty naturalnego odna­wiania sosny 47

1. Cechy reprodukcyjne sosny  47

a. Kwitnienie 47

b. Budowa i właściwości nasion 53

c. Obradzanie nasion    55

Lata nasienne  55

Czynniki wpływające na urodzaj nasion  56

Ocena stopnia urodzaju szyszek  60

d. Rozsiewanie się nasion   61

Termin  61

Zasięg terytorialny  63

e. Kiełkowanie nasion   66

2. Rola czynników siedliskowych w procesie kiełkowania

nasion i rozwoju siewek sosny 68

a. Światło 68

b. Temperatura 74

c. Woda  76

d. Stan pokrywy glebowej  78

e. Allelopatia    81

IV. Hodowlano-techniczne aspekty inicjowania odnowie­nia naturalnego sosny    85

1. Uwarunkowania siedliskowe     85

2. Uwarunkowania drzewostanowe    89

3. Przygotowanie gleby    91

a. Znaczenie przygotowania gleby    91

b. Termin wykonania zabiegu     92

c. Sposoby przygotowania gleby i ich ocena     93

Orka pługiem dwuodkładnicowym     95

Orka pługiem aktywnym     96

Przygotowanie gleby za pomocą narzędzi rotacyj­nych     97

Przygotowanie gleby frezarką leśną     98

4. Cięcia odnowieniowe (rębnie)     99

a. Sposoby samosiewnego odnowienia sosny     99

b. Odnowienie obsiewem bocznym - rębnia zupełna pasowa   102

Odnowienie na wrębach   105

Rębnia zupełna z pozostawieniem nasienników   106

Forma rozmieszczenia nasienników   108

c. Odnowienie obsiewem górnym - rębnia częściowa 109

Rębnia częściowa z krótkim okresem odnowienia ..110

Rębnia częściowa o średnim okresie odnowienia ... 114

d. Wzrost i rozwój nalotów sosny w różnych warun­kach ekologicznych  117

Wzrost   117

Zdrowotność siewek  120

5. Hodowla drzewostanów mieszanych przy wykorzysta­niu naturalnego odnowienia sosny  122

V. Pielęgnacja i ochrona samosiewów sosnowych   125

1. Zabiegi pielęgnacyjne  125

2. Zabiegi ochronne   127

a. Wiosenna osutka sosny   127

b. Szeliniak Sosnowiec   132

c. Zwierzyna płowa   133

VI. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów podokapowych i postępowanie hodowlane w drzewosta­nach z ich udziałem  135

1. Warunki powstawania samorzutnych podrostów  135

2. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów   137

a. Struktura wieku   137

b. Przyrost wysokości  138

c. Przyrost pierśnicy   140

d. Cechy pokrojowe  142

Grubość gałęzi   142

Kąt ustawienia gałęzi  144

Smukłość drzew   145

3. Wpływ drzew osłaniających na wzrost i rozwój odnowień podokapowych   146

4. Reakcja podrostów na odsłonięcie   157

5. Kwalifikowanie podrostów sosnowych do dalszej hodowli  162

a. Celowość wykorzystania podrostów sosnowych do dalszej hodowli  162

b. Kryteria kwalifikowania podrostów do dalszej

hodowli   165

6. Odsłanianie podrostów   166

a. Zasady odsłaniania podrostów   166

b. Cięcia rębne w drzewostanach z podrostami   169

Rębnia zupełna   171

Rębnia częściowa   173

Rębnia gniazdowa częściowa (lllb)   174

Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona (IVd) 174

VII. Alternatywne metody hodowli drzewostanów sos­nowych   179

1. Podział metod i ich zalety  179

2. Drzewostany przestojowe  184

a. Cel i warunki prowadzenia gospodarstwa przestojo­wego   184

Warunki siedliskowe i terenowe   185

Cechy drzewostanów   186

b. Drzewa przestojowe  187

Wybór i przygotowanie drzew przestojowych   187

Liczba i forma przestojów   188

Wpływ przestojów na młodą generację drzew   191

c. Wzrost przestojów po odsłonięciu i produkcja drze­wostanów przestojowych   191

3. Drzewostany dwugeneracyjne   193

a. Struktura i sposób powstawania drzewostanów dwu generacyjnych   193

b. Kształtowanie drzewostanów dwupiętrowych   201

c. Cięcia pielęgnacyjne w dolnej warstwie drzewo­stanu   204

d. Struktura i zasobność drzewostanów dwugenera-cyjnych w Polsce   205

4. Drzewostany różnowiekowe zagospodarowane rę­bnią stopniową gniazdową  210

a. Warunki powstawania drzewostanów różnowiekowych   210

b. Przykłady drzewostanów różnowiekowych i ich struktura 211

c. Rębnia stopniowa gniazdowa w ochronie borów sosnowych   220

5. Drzewostany przerębowe  222

a. Struktura drzewostanów przerębowych   222

b. Koncepcja sosnowego lasu trwałego   226

c. Doświadczenia amerykańskie   230

d. Struktura i zasobność wielogeneracyjnych drze­wostanów sosnowych w Polsce    231

e. Ogólne zasady prowadzenia rębni przerębowej w drzewostanach sosnowych  237

Literatura 239