Tablice zasobności i przyrostu drzewostanów

Niniejsze tablice zasobności zawierają zasadniczo zestawienia liczbowe. Do tablic każdego gatunku (prócz jesionu i olchy wg Schwappacha) dołączono także wykresy średniej wysokości drzewostanu i bieżącego przyrostu rocznego grubizny drzewa. Rola tych wykresów jest pomocnicza, można bowiem tablice stosować w całej rozciągłości i bez wykresów. Jeżeli jednak ktoś jest do nich przyzwyczajony, to ułatwią mu one i usprawnią korzystanie z tablic, a to właśnie jest ich głównym zadaniem. Pierwszy z tych wykresów będzie służył do określania bonitacji siedliska, a drugi - do szacowania bieżącego przyrostu rocznego grubizny drzewa. Tablice w zestawieniu liczbowym dzielą się na 5 zasadniczych, wyodrębnionych grubymi liniami działów; dział pierwszy dotyczy drzewostanu głównego, dział drugi dotyczy drzewostanu podrzędnego, dział trzeci podaje sumę produkcji drzewostanu głównego i podrzędnego, dział czwarty podaje przyrosty przeciętne, dział piąty podaje bieżące przyrosty roczne. Drzewostan główny obejmuje rubryki 2-10. Wysunięto tutaj na pierwsze miejsce elementy bonitacyjne siedlisk, mianowicie średnią wysokość i pierśnicę (rubr. 2 i 3), co ułatwi korzystanie z tablic. Następne rubryki, tj. 4 i 5, podają liczby drzew i powierzchnię przekroju. Rubryki 6 i 7 podają liczby kształtu grubizny i całego drzewa, rubryki 8, 9 i 10 kolejno podają miąższość grubizny, drobnicy oraz grubizny i drobnicy razem, wszystko wraz z korą w przeliczeniu na 1 ha powierzchni. Drzewostan podrzędny obejmuje rubryki 11-15, a mianowicie miąższość grubizny, drobnicy, grubizny i drobnicy razem, sumę użytków przedrębnych grubizny drzewa oraz sumę użytków przedrębnych grubizny i drobnicy razem. Sumaryczna produkcja jest treścią działu trzeciego, który obejmuje rubryki 16-19, a mianowicie sumaryczną produkcję (drzewostanu głównego wraz z podrzędnym) grubizny drzewa, sumaryczną produkcję grubizny i drobnicy razem oraz procentowy udział użytków przedrębnych grubizny, grubizny i drobnicy razem w całkowitej produkcji. Przeciętny przyrost roczny obejmuje rubryki 20 i 21, które podają przeciętny przyrost roczny grubizny całkowitej produkcji oraz przeciętny przyrost roczny grubizny i drobnicy całkowitej produkcji (drzewostanu głównego i podrzędnego razem). Bieżące przyrosty roczne obejmują pozostałe rubryki tablic, tj. 22-25, które po kolei podają bieżący przyrost roczny grubizny drzewa (wraz z przyrostem kory) całkowitej miąższości w liczbach absolutnych i procentowych oraz bieżący przyrost roczny grubizny i drobnicy drzewa całkowitej miąższości, także w liczbach absolutnych i procentowych. Procent przyrostu obliczano bądź to na podstawie rachunku procentu zwykłego w stosunku do miąższości drzewostanu głównego na początku okresu, bądź to na podstawie wzoru Pressiera w stosunku do średniej arytmetycznej miąższości drzewostanu głównego na początku i w końcu okresu.

W porównaniu z typowym układem tablic Schwappacha pominięto następujące rubryki: 

1) liczbę pni i powierzchnię przekroju drzewostanu podrzędnego, 

2) przeciętny przyrost roczny drzewostanu głównego - grubizny oraz grubizny i drobnicy.

Liczby te są w praktyce rzadko przydatne, a w razie potrzeby mogą być łatwo wyliczone z pozostałych danych w tablicach. Tablice obejmują następujące gatunki drzew: sosnę (oddzielnie dla silniejszych i słabszych zabiegów pielęgnacyjnych), jodłę, świerk, modrzew, buk (oddzielnie dla silniejszych i słabszych zabiegów pielęgnacyjnych), dąb nasienny (oddzielnie dla silniejszych i słabszych zabiegów pielęgnacyjnych), olchę, brzozę, osikę, jesion i brzozę wg tablic Schwappacha. Dla sosny podano tablice A i B. Tablica A dotyczy drzewostanów sosnowych, w których prowadzi się silniejsze.zabiegi pielęgnacyjne, tablica B - w których prowadzi się słabsze zabiegi pielęgnacyjne. Tablica A opiera się na tablicach zasobności Schwappacha i zawiera pięć klas bonitacji siedliska, rozszerzonych w górę o klasę l a. Pięć klas bonitacji siedliska tablic zasobności Schwappacha dla sosny nie obejmowało swym zakresem najwyższych bonitacji, na których u nas występuje sosna. Powstała więc konieczność wprowadzenia dodatkowo dla sosny klasy l a. Opracowano ją za pomocą ekstrapolacji, co było tematem odrębnej pracy. Dotychczasowe stosowanie w praktyce tablic zawierających klasę l a do drzewostanów sosnowych rosnących na najlepszych siedliskach wykazało dużą przydatność tych tablic. Tablica B opiera się na tablicach zasobności Płońskiego i zawiera 6 klas bonitacji siedliska, poczynając od l a, a kończąc na klasie V. Klasę V a Płońskiego odrzucono; jej zakres jest bardzo mały, nie będzie więc przydatna. Sześć klas bonitacji siedliska tablicy A Schwappacha prawie dokładnie odpowiada odpowiednim klasom tablicy B Płońskiego tak w zakresie wymiarów elementów bonitacyjnych siedliska, jak i w sumarycznej produkcji. Tablice te różnią się od siebie zasadniczo tylko sposobem pielęgnowania drzewostanów, praktycznie - wielkością pobieranych użytków przedrębnych. Tablice dotyczące jodły dzielą się na 5 klas bonitacji siedliska, poczynając od klasy l, a kończąc na klasie V. Leśnicy praktycy stosujący tablice zasobności Schwappacha dla jodły czynią wiele zastrzeżeń w stosunku do tych tablic. Zastrzeżenia te rozważono i w miarę możności wprowadzono odpowiednie poprawki. Jedna z tych poprawek (o innych będzie mowa później) dotyczy uzupełnienia zakresu wieku do 160 lat. W naszych lasach, szczególnie w górskich, jest jeszcze wiele drzewostanów jodłowych w wieku ponad 120 lat, nieuwzględnionych w tablicach Schwappacha. Rozszerzenie zakresu tablic Schwappacha dla jodły przez ekstrapolację do 160 lat przypuszczalnie zaspokoi znaczną część potrzeb w terenie. Szymkiewicz B.: Rozszerzenie tablic zasobności Schwappacha dla sosny o klasę l a. „Sylwan", 1949: z. 3-4. Tablice dotyczące świerka opracowane są dla 5 klas bonitacji siedliska. Klasę V rozszerzono do 120 lat, przez co zakres wieku stał się jednolity dla wszystkich bonitacji siedliska dla świerka. Jeżeli chodzi o stosowanie tablic zasobności Schwappacha dla świerka, na ogół zastrzeżeń jest niewiele i dotyczą one przede wszystkim drzewostanów górnego regla. Niestety, nie rozporządzano odpowiednim materiałem, który by umożliwił przystosowanie tablic Schwappacha dla świerka z wyższych partii gór; w dalszym ciągu tablice te dla obszarów wysokogórskich będą mniej odpowiednie. Tablice zasobności dla modrzewia zaczerpnięto z pracy Schobera pod tytułem „Die Larche", wydanej w Hanowerze w 1949 r. Zawierają one 3 klasy bonitacji siedliska; zakres wieku obejmuje okres do 140 lat, w odstopniowaniu co 5 lat. Tablice te dotyczą modrzewia europejskiego; jak dalece będą one odpowiadały modrzewiowi polskiemu, wykażą najbliższe lata praktyki. Dla buka podano tablice A i B według Schwappacha. Tablica A dotyczy drzewostanów bukowych, w których prowadzi się silniejsze zabiegi pielęgnacyjne, tablica B - drzewostanów, w których prowadzi się słabsze zabiegi pielęgnacyjne. Schwappach zaleca stosować odpowiednie tablice zależnie od zwarcia koron drzewostanów. W niniejszych tablicach nie utrzymano tego sposobu wyboru tablic ze względu na to, że jest on zawodny. Buk jest gatunkiem nadzwyczaj plastycznym, wszelkie luki w okapie bardzo szybko wypełnia, toteż wybór odpowiedniej tablicy na podstawie zwarcia koron będzie wątpliwy. Znacznie pewniejszym sposobem jest oparcie się na rozmiarze pobieranych użytków w zabiegach pielęgnacyjnych. Ponieważ sposób pielęgnowania na określonym terenie jest ustalony w zasadzie nie dla pojedynczych drzewostanów, lecz dla większych obszarów, np. dla obrębu, nadleśnictwa, dzielnicy, poszczególne zarządy lasów powinny zalecić stosowanie na swoim terenie tablicy A lub B. W obrębie każdej tablicy podano 5 klas bonitacji siedliska (I-V). Zakres czwartych i piątych klas rozszerzono jednolicie dla całego gatunku do 140 lat, a brakujące u Schwappacha rubryki 3 i 4 w tablicy B uzupełniono. Tablice zasobności Schwappacha dla dębu nie odpowiadają warunkom produkcyjnym tego gatunku w Polsce. Praktyka urządzeniowa wykazuje, że znacznie odpowiedniejsze dla tego gatunku są tablice zasobności Wimmenauera. W znacznie szerszym zakresie uwzględniają one lepsze warunki produkcyjne, jak również dwa różne pod względem intensywności zabiegi pielęgnacyjne. Zgodnie więc z doświadczeniem praktyki urządzeniowej podano według Wimmenauera dla dębu pochodzenia nasiennego tablice A i B. Tablica A dotyczy drzewostanów dębowych, w których prowadzi się silniejsze zabiegi pielęgnacyjne, tablica B - drzewostanów, w których prowadzi się słabsze zabiegi pielęgnacyjne. Obydwie tablice zawierają po cztery bonitacje siedlisk, zakres wieku od 20 do 160 lat. Dziesięcioletnie okresy wieku w tablicy A przeliczono na okresy pięcioletnie aż do 120 lat, okresy zaś pięcioletnie w tablicy B przeliczono na dziesięcioletnie w wieku od 120 do 160 lat. Obydwie tablice są zatem jednolite i różnią się tylko intensywnością zabiegów pielęgnacyjnych. Bieg krzywych bieżącego przyrostu rocznego wyrównano, procent przyrostu obliczono na podstawie wzoru Pressiera; obliczono także udział użytków międzyrębnych w całkowitej produkcji drewna. Tablice zasobności dla olchy podano według tablic Tiurina i Schwappacha. W tablicach Tiurina zmieniono nieco nomenklaturę klas; zamiast klas l a, l, II i III przyjęto te same cztery klasy bonitacji siedlisk z nomenklaturą od l do IV klasy. Tablice zasobności dla olchy Tiurina w porównaniu z tablicami Schwappacha mają znacznie szerszy zakres w kierunku lepszych warunków produkcyjnych, obejmują zasobniejsze drzewostany przy takich samych cechach bonitacyjnych, bo zabiegi pielęgnacyjne są mniej intensywne. Ze względów wyjaśnionych we wstępie podano także tablice zasobności dla olchy wg tablic Schwappacha. Będą one stosowane, na polecenie kompetentnych czynników, na tych terenach, na których będą lepiej przydatne. Tablice zasobności Schwappacha dla brzozy podają tylko dwie klasy bonitacji siedliska. Nie obejmują one wszystkich drzewostanów brzozowych występujących w naszych lasach. Wobec tego także dane dla brzozy zaczerpnięto z radzieckich tablic zasobności Tiurina. Podano tylko cztery klasy bonitacji siedlisk, od l do IV, z pominięciem bonitacji skrajnych, tj. l a i V, ponieważ w naszych warunkach będą one zbędne, W porównaniu z tablicami Schwappacha zakres podanych tu bonitacji siedlisk jest nieco szerszy, gdy chodzi o lepsze bonitacje i o przeszłojedną klasę - gdy chodzi o bonitacje gorsze, pozyskiwane użytki z pielęgnowania drzewostanów są o blisko 50% mniejsze, a ogólna produkcyjność jest większa. Ze względu na duże zainteresowanie produkcją drewna topoli zaczerpnięto z tablic radzieckich według Tiurina liczby charakteryzujące produkcję osiki, z tą myślą, że mogą one rzucić pewne światło na możliwości produkcyjne różnych odmian pokrewnego osice gatunku topoli. Ograniczono się do trzech klas bonitacji siedliska, gdyż przypuszczalnie na najgorszych siedliskach topola u nas wprowadzana nie będzie. Radzieckie tablice zasobności dla olchy, brzozy i osiki podają miąższość pnia (strzały), której w przyjętym jednolitym układzie naszych tablic brak. Wobec tego miąższość pnia, wziętą z tablic radzieckich, wpisano do rubryki miąższości grubizny drzewa, jako najbardziej zbliżonej w treści. Liczby podane w tablicach dla młodego drzewostanu będą nieco za wysokie, dla drzewostanów średniowiekowych liczby te będą odpowiadały miąższości grubizny drzewa, a dla starszych wiekiem będą za małe. Tablice zasobności dla jesionu podano według tablic Schwappacha. Zawierają one dwie klasy bonitacji siedliska, tj. klasę. W tablicach zasobności wszystkich dotychczas omówionych gatunków drzew poprawiono bieżące przyrosty roczne miąższości. Sposób wykonania poprawek i ich uzasadnienie będą podane niżej.