Nauka o szkodnikach roślin uprawnych

Nauka o ochronie roślin dzieli się na naukę o chorobach roślin (fitopatologię) i naukę o szkodnikach roślin (entomologię stosowaną). Niekiedy jako oddzielną gałąź wydziela się ponadto technikę ochrony roślin, która obejmuje metody zwalczania agrofagów (patogenów, szkodników i chwastów) i środki stosowane w tym celu. W niniejszym podręczniku omówiono metody zwalczania szkodników i zoocydy, pomijając aparaturę ochrony roślin, z którą studenci zapoznają się, studiując mechanizację rolnictwa. Do ochrony roślin zalicza się także herbologię - naukę o chwastach i ich zwalczaniu.

Niniejszy podręcznik ma służyć do nauki o szkodnikach roślin. Szkodnikiem roślin uprawnych jest taki gatunek zwierzęcia, którego populacja, przynajmniej niekiedy, na określonym obszarze pojawia się dostatecznie licznie i powoduje szkody o znaczeniu gospodarczym. Zatem dany gatunek niekoniecznie musi być szkodliwy co roku na terenie całego kraju. Szkodliwymi nazywamy te gatunki dlatego, że konkurują z nami o pokarm i przestrzeń życiową, narażając nas na niewygody i straty. Konkurencja ta potęguje się w miarę wzrostu naszej populacji na kuli ziemskiej.

Podręcznik ten jest przeznaczony dla studentów wydziałów rolniczych i ogrodniczych, zarówno studentów studiów dziennych, jak i zaocznych. Przy jego opracowywaniu przyjęto zasadę, że należy do minimum ograniczyć liczbę omawianych gatunków szkodliwych. Te zagadnienia są z reguły potraktowane szeroko w licznych książkach. Ograniczono w ten sposób ilość materiału pamięciowego. Liczne zagadnienia zostały w podręczniku potraktowane przykładowo. A zatem bardzo szeroko omówiono owocówkę jabłkóweczkę, nie tylko dlatego, że jest to szkodnik bardzo ważny w ogrodnictwie, ale również gatunek bardzo dobrze poznany. Duży nacisk położono na podstawy sygnalizacji pojawu szkodników, terminy zabiegów oraz zapobiegawcze i niechemiczne metody walki. Pominięto natomiast podawanie w podręczniku zalecanych preparatów, gdyż można to znaleźć w corocznie aktualizowanych zaleceniach, wydawanych przez specjalne komisje przy Instytucie Ochrony Roślin i Instytucie Ogrodnictwa. Intencją autorów było, aby student nauczył się analizować konkretną sytuację w terenie i potrafił podjąć decyzję o konieczności zabiegu lub jego zaniechaniu.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczność dostosowania ochrony roślin, zwłaszcza przepisów związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin, do dyrektyw unijnych, głównie dyrektywy 91/414. Preambuła tej dyrektywy brzmi: „Ochrona zdrowia ludzi i zwierząt, jak również środowiska, ma pierwszeństwo przed poprawą poziomu produkcji rolniczej". Środki ochrony roślin, nawet bardzo skuteczne, ale nieprzyjazne środowisku naturalnemu człowieka, nie mogą być dopuszczone do obrotu i stosowania. Ponadto, produkty rolne znajdujące się na rynku muszą obecnie spełniać określone kryteria. Konsumenci zwracają uwagę na takie cechy jak kolor, zapach i smak. Żywność musi także spełniać normy bezpieczeństwa i stanowić dowód, że została wyprodukowana z poszanowaniem zasad ochrony środowiska. Uwzględniając to, od 1 stycznia 2014 r. prawodawstwo Unii Europejskiej zmusza do ochrony upraw zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, a więc wykorzystywania wszystkich dostępnych metod ochrony, a zwłaszcza metod niechemicznych. Wiąże się to z ograniczaniem stosowania środków ochrony roślin, dzięki czemu zmniejsza się niekorzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowisko.

W treści:

Część ogólna

1. Entomologia stosowana a ekologia. Przyczyny masowych pojawów szkodników

Czynniki ekologiczne

Czynniki abiotyczne

Czynniki biotyczne

Czynniki antropogeniczne (biotyczne i abiotyczne)

Ekologia populacji

Ekologia biocenozy i ekosystem

2. Elementy ekonomiki ochrony roślin

Straty

Koszty i ekonomiczna efektywność zabiegów ochrony roślin

3. Integrowana metoda ochrony roślin

Charakterystyka metod stosowanych w integrowanej ochronie roślin

Kwarantanna roślin

Metody higieniczno-agrotechniczne

Odporność roślin oraz hodowla i uprawa odmian odpornych, jako metoda walki ze szkodnikami

Metody mechaniczne

Metody fizyczne

Metody biologiczne

Metody wykorzystywania organizmów pożytecznych

Pożyteczne organizmy ważne w biologicznym zwalczaniu szkodników

Wirusy, riketsje, bakterie, grzyby i pierwotniaki jako patogeny owadów

Pasożyty

Drapieżce

Zabiegi biotechniczne

Metody chemiczne

Formy użytkowe i sposoby stosowania zoocydów

Podejmowanie decyzji o zwalczaniu szkodnika

Główne czynniki skutecznej chemicznej ochrony roślin

Biologiczne aspekty chemizacji rolnictwa

Odporność szkodników na pestycydy

Bezpieczeństwo i higiena pracy z pestycydami

Ważniejsze zoocydy stosowane w kraju

Nematocydy

Akarycydy

Moluskocydy

Insektycydy

Fumiganty

Rodentycydy

Repelenty

Prognozy, sygnalizacja i rejestracja szkodników

Część szczegółowa

Typ nicienie

Typ stawonogi

Typ mięczaki

Typ kręgowce

Zestawienie ważniejszych szkodników według grup roślin uprawnych

Słownik wybranych terminów