Ochrona drewna - surowca i materiału

Podręcznik ten powstał z potrzeby zbiorczego ujęcia i aktualizacji zagadnień dotyczących ochrony drewna, będącego surowcem na składnicach oraz wyrobionym materiałem w konstrukcjach i innych obiektach. Konieczność lapidarnego ujęcia wielu kwestii spowodowała, że w podręczniku tym podano tylko niezbędne minimum wiadomości z zakresu anatomii oraz fizjologii grzybów i owadów, a także toksykologii i wiedzy o procesach spalania drewna. Mamy nadzieję, że umożliwią one Czytelnikowi ogólne zapoznanie się z tą problematyką i dalsze zagłębianie się w zagadnienia ochrony drewna. Organizmy, będące czynnikami powodującymi niszczenie drewna w konstrukcjach i innych wyrobach, przedstawiono w sposób pozwalający na względnie łatwe określenie gatunków stwarzających największe problemy. Mamy nadzieję, że takie potraktowanie sprawy nie zrazi mniej zainteresowanych Czytelników, a tych pragnących rozwijać zainteresowania ochroną drewna zachęci do sięgnięcia po klucze do oznaczania nieujętych tu gatunków grzybów i owadów.

Ochrona drewna jest praktyczną dyscypliną, która obejmuje różne dziedziny wiedzy. Wiele dokonano w tym zakresie w Polsce i w innych krajach. Rozległość problematyki narzuciła konieczność bardzo lapidarnego potraktowania niektórych zagadnień. Opracowując podręcznik, korzystaliśmy z ogromnych zasobów wiedzy i poglądów zawartych w wielu opracowaniach, wymienionych w spisie literatury, oraz w nieporównywalnie mniejszym stopniu z wyników badań własnych. W miejscach, gdzie zmuszeni byliśmy bardzo skrótowo zaznaczyć pewne zagadnienia, staraliśmy się wskazać publikacje, gdzie zainteresowany Czytelnik znajdzie więcej informacji. Wiele prac wymienionych w spisie literatury inspirowało nas do podejmowania własnych, oryginalnych prac doświadczalnych, zwłaszcza w zakresie chemicznych i fizycznych metod ochrony drewna, a także w zakresie metod detekcji czynników biokorozji. Wyniki tych prac wykorzystaliśmy w niniejszej publikacji.

Niektóre rozdziały, na przykład dotyczące termitów oraz małżów i równonogów morskich niszczących drewno, zwierząt obcych naszej krajowej faunie, musiały zostać opracowane wyłącznie na podstawie literatury niemieckiej i angielskojęzycznej. Szczególnie wiele zawdzięczamy tu pracom G. Beckera. W związku z brakami w piśmiennictwie polskim szerszych opracowań, omawiających mechanizmy enzymatycznego rozkładu drewna, zagadnienia te zostały opracowane na podstawie fundamentalnych prac K.-E.L. Erikssona i R.A. Blanchette'a.

W przypadku ścierających się poglądów w światowym piśmiennictwie zmuszeni byliśmy dokonać pewnych wyborów, sygnalizując obecność różnych opinii. Korzystaliśmy przy tym z rad i sugestii specjalistów z wielu dziedzin. Są wśród nich nasi nauczyciele akademiccy, którym zawdzięczamy zainteresowanie się ochroną drewna i „uprawianie" tej dziedziny wiedzy.

Spis treści

 Przedmowa ... 7
1. Wstęp ... 9
1.1. Wiadomości ogólne ... 9
1.2. Czynniki powodujące niszczenie drewna ... 12
1.3. Naturalna trwałość drewna ... 19
2. Grzyby niszczące drewno ... 24
2.1. Wiadomości ogólne ... 24
2.1.1. Wymagania środowiskowe ... 24
2.1.2. Budowa grzybów ... 27
2.1.3. Typy rozkładu drewna ... 30
2.1.4. Wpływ rozkładu drewna na jego wytrzymałość ... 33
2.1.5. Wpływ grzybów domowych na materiały nielignocelulozowe ... 36
2.1.6. Wykrywanie rozkładu drewna ... 37
2.2. Biały rozkład drewna ... 43
2.2.1. Rozkład drewna ... 43
2.2.2. Rozkład celulozy ... 53
2.2.3. Rozkład ligniny ... 60
2.2.4. Rozkład hemiceluloz ... 68
2.2.5. Wybrane gatunki grzybów powodujących biały rozkład drewna ... 74
2.3. Brunatny rozkład drewna ... 81
2.3.1. Rozkład drewna ... 81
2.3.2. Rozkład celulozy ... 86
2.3.3. Rozkład ligniny ... 91
2.3.4. Wybrane gatunki grzybów najczęściej powodujących brunatny rozkład drewna ... 92
2.4. Szary rozkład drewna ... 102
2.4.1. Rozkład drewna ... 102
2.4.2. Rozkład celulozy ... 107
2.4.3. Rozkład ligniny ... 108
2.4.4. Wybrane gatunki grzybów powodujących szary rozkład drewna ... 109
2.5. Barwice drewna, pleśnienie drewna ... 110
3. Owady niszczące drewno ... 114
3.1. Wiadomości ogólne ... 114
3.1.1. Przynależność systematyczna, budowa ciała i zmysły owadów niszczących drewno ... 114
3.1.2. Rozwój osobniczy owadów ... 123
3.1.3. Drewno jako środowisko życia owadów ... 127
3.1.4. Objawy obecności i metody wykrywania owadów niszczących drewno ... 137
3.2. Klasyfikacja owadów ze względu na stan zasiedlanego drewna oraz znaczenie szkodnika ... 141
3.2.1. Owady niszczące wyrobione drewno w Polsce ... 141
3.2.2. Owady niszczące drewno na składnicach w Polsce ... 147
3.3. Najważniejsze gatunki krajowych owadów niszczących drewno ... 153
3.3.1. Rząd: chrząszcze (Coleoptera) ... 153
3.3.2. Rząd: błonkoskrzydłe (Hymenoptera) ... 205
3.4. Termity (Isoptera) ... 214
3.4.1. Występowanie, budowa, stadia rozwojowe ... 214
3.4.2. Ochrona drewna przed termitami ... 218
4. Zwierzęta niszczące drewno w wodzie morskiej ... 220
4.1. Wiadomości ogólne ... 220
4.1.1. Przynależność systematyczna, budowa ciała i biologia równonogów niszczących drewno ... 220
4.1.2. Przynależność systematyczna, budowa ciała i biologia małży niszczących drewno ... 224
4.2. Wpływ środowiska na występowanie zwierząt niszczących drewno w wodzie morskiej ... 229
4.3. Ochrona drewna w wodzie morskiej ... 232
5. Ochrona drewna przed ogniem ... 237
6. Chemiczne środki ochrony drewna ... 245
6.1. Podział chemicznych środków ochrony drewna ... 245
6.2. Ciekłe środki ochrony drewna i stawiane im wymagania ... 250
6.2.1. Impregnaty dawniej i dziś ... 250
6.2.2. Impregnaty solne ... 252
6.2.3. Impregnaty olejowe i olejowo-rozpuszczalnikowe ... 259
6.2.4. Impregnaty zawierające rozpuszczalniki organiczne ... 262
6.2.5. Preparaty dekoracyjno-ochronne ... 266
6.2.6. Powłoki ogniochronne ... 267
6.2.7. Emulsje ... 268
6.3. Gazowe środki ochrony drewna ... 269
6.3.1. Ogólny podział gazowych środków zwalczających i reguły dotyczące dezynsekcji drewna przy użyciu fumigacji ... 269
6.3.2. Toksyczne środki do gazowania drewna ... 274
6.3.3. Niereaktywne środki do gazowania drewna ... 283
6.3.4. Urządzenia do gazowania ... 286
7. Metody impregnacji drewna ... 289
7.1. Mechanizmy wnikania impregnatów do drewna ... 289
7.2. Metody nasycania drewna ... 295
8. Fizyczne metody dezynsekcji i dezynfekcji drewna ... 311
8.1. Wiadomości ogólne ... 311
8.2. Wysoka temperatura ... 311
8.3. Promienie gamma ... 320
Literatura ... 323
Normy i inne akty prawne ... 331