Winorośl. Biologia, odmiany, uprawa

Celem tego opracowania jest zapoznanie czytelnika z odmianami przydatnymi do uprawy w warunkach Polski, sposobem założenia plantacji, najważniejszymi pracami prowadzonymi w winnicy, nawożeniem i ochroną przed organizmami szkodliwymi oraz ich konsekwencjami dla środowiska. Publikacja zawiera również podstawowe informacje o biologii winorośli, rynku wina i winogron, prawnych, ekonomicznych i ekologicznych podstawach uprawy oraz przetwórstwie. Autor pokazuje, jak szerokiej wiedzy z różnych dziedzin wymaga współczesna uprawa roślin.

Wiele opisanych zagadnień dotyczy winorośli, niezależnie od skali uprawy. Dla­tego książka ta jest adresowana do wszystkich zainteresowanych winoroślą, za­równo profesjonalistów, jak i amatorów. Chociaż w Polsce coraz liczniej powstają duże, towarowe winnice, to winorośl od wielu lat jest rośliną chętnie sadzoną w ogrodach przydomowych i działkowych. Wynika to z wszechstronnego wy­korzystania winogron oraz z natury samych krzewów. Winorośl należy do roślin o pięknym i zmiennym ulistnieniu, dających się łatwo kształtować w zależności od potrzeb ogrodnika.

Opracowanie książki w niniejszym kształcie było możliwe dzięki wykorzystaniu licznych publikacji - najważniejsze pozycje wymieniono w rozdziale „Literatura uzupełniająca", oraz czterdziestoletniemu doświadczeniu autora w uprawie win­nej latorośli. Zawarte w publikacji informacje stanowią jedynie skromny przyczy­nek do poznania winorośli i stanowią zachętę do sięgnięcia po inne pozycje litera­tury z tego zakresu.

Uprawa winorośli to połączenie różnych zagadnień. Możemy ją porównać za­równo do puzzli, gdzie poszczególne elementy muszą do siebie pasować, jak i do matrioszki, która składa się z kolejnych, ukrytych warstw, czyli coraz bardziej szczegółowych tematów. Odkrywamy je jeden po drugim w ciągu długiego pro­cesu uczenia się. Do częstych należą powiązania takich tematów jak: odmiana i podkładka, cięcie, fizjologia dojrzewania owoców, winifikacja i jakość wina, czy też: odmiana i podkładka, nawożenie, pielęgnacja gleby. Zwraca to uwagę na ko­nieczność holistycznego, czyli całościowego podejścia do uprawy winorośli, które obejmie wszystkie istotne zagadnienia. Doceniając znaczenie przygotowania teo­retycznego, należy podkreślić rolę wieloletniej praktyki. Nieodzownymi elementa­mi poznania będą cierpliwość, umiejętność obserwacji i poszukiwania rozwiązań.

Uprawa winorośli, zwłaszcza profesjonalna i takie jej aspekty jak ochrona przed agrofagami i nawożenie wymagają od plantatora i winiarza ciągłego i systematycz­nego samokształcenia. Dotyczy to także przetwórstwa, na czele z winiarstwem. Wymienione zagadnienia są regulowane przepisami administracyjnymi, a dobór środków produkcji i sposób ich zastosowania podlegają nieustannym zmianom.

Kolejną tematykę, którą warto śledzić, stanowi odmianoznawstwo, w szczegól­ności postęp biologiczny, czyli hodowla nowych odmian i klonów. Jest to zagad­nienie bardzo obszerne i stanowi odrębną dziedzinę nauki, określaną jako ampelografia. Ciągle poszukujemy idealnych odmian, które trafią w nasze gusta i potrzeby oraz dobrze się sprawdzą w lokalnych warunkach. Bardzo ważnym aspektem jest także zagospodarowanie winogron.

Książka zawiera jedynie podstawowe informacje z zakresu przetwórstwa i enologii, czyli nauki o winie, przydatne głównie pod kątem produkcji winogron o okre­ślonych cechach jakościowych. Tematyka związana z enologią jest tak obszerna, że wymaga odrębnych opracowań.

Jako autor mam nadzieję, że książka będzie przyczynkiem do dalszego rozwoju osobistego czytelników. Uprawa winorośli to działalność niezwykle absorbująca. Angażuje zarówno ciało, jak i umysł, gdyż wymaga aktywności fizycznej, ucze­nia się, obserwacji, analizy wyników i decyzji. Winorośl, nawet przy mechanizacji uprawy, wymaga dużych nakładów pracy ręcznej ze strony właściciela, członków rodziny lub pracowników najemnych, w zależności od skali produkcji i potrzeb. Winogrona i ich przetwory to nie tylko wymierna wartość materialna. W uprawie amatorskiej połączenie umiarkowanego wysiłku fizycznego oraz procesu uczenia się pozwala nam zachować dobrą kondycję psychofizyczną i ma nieocenioną war­tość rekreacyjną oraz terapeutyczną. Sezonowość wykonywanych prac, nieusta­jące zmiany faz rozwojowych winorośli przywracają nas do naturalnych rytmów przyrody, budzą radość, ale też refleksję nad cyklicznością i nieuchronnością pro­cesów życiowych.

Od Autora

Winorośl jest jedną z roślin biblijnych, a wino współtworzyło kulturę material­ną i duchową społeczności i narodów z rejonu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Uprawa winorośli i winiarstwo mają nie tylko wymiar praktyczny, ko­mercyjny, lecz również humanistyczny i społeczny. W Hiszpanii i Francji zostały one uznane za integralną część dziedzictwa narodowego. Jako autor zająłem się praktycznym aspektem uprawy winnej latorośli, życząc czytelnikom doznań este­tycznych, smakowych oraz radości dzielenia się winem wśród rodziny i przyjaciół. Należy mieć nadzieję, że praca w winnicy dostarczy niezapomnianych chwil, a być może nawet wzruszeń. Praktyczna wiedza zawarta w niniejszej publikacji ma - w intencji autora - dostarczyć podstawowych informacji dotyczących winnego krzewu, czyniąc jego uprawę bardziej niezawodną oraz przyjazną dla człowieka i środowiska.

Spis treści

Od autora 5

Wstęp 6

Uprawa winorośli w Polsce – historia, szanse, ograniczenia,

przepisy i strategia rozwoju 8

Skład chemiczny, walory dietetyczne i zdrowotne winogron oraz wina 22

Pochodzenie, budowa i biologia krzewu 27

Fazy rozwojowe winorośli 37

Podatność krzewów na uszkodzenia mrozowe 40

Przymrozki wiosenne 48

Odmiany 56

Odmiany winiarskie 62

Odmiany deserowe 124

Odmiany ogrodowe (altanowe) 169

Deserowe odmiany do uprawy pod osłonami 182

Wybór odmiany – podsumowanie 194

Wymagania przyrodnicze i wybór stanowiska 195

Przygotowanie pola oraz zakładanie winnicy 204

Przedplon i przygotowanie gleby 204

Otoczenie winnicy 208

Materiał szkółkarski 210

Projektowanie i optymalny model winnicy 215

Sadzenie 216

Konstrukcja podporowa 224

Cięcie i formowanie krzewów 227

Cele i podstawowe zasady 227

Wybrane formy prowadzenia 234

Formowanie winorośli w ogrodzie – przy ścianach, altanach i pergolach 259

Cięcie letnie 272

Nawożenie 277

Składniki pokarmowe 277

Oddziaływanie nawożenia na środowisko i rola mikroorganizmów glebowych 288

Podstawy racjonalnego nawożenia 290

Nawożenie młodej winnicy 295

Nawożenie owocującej winnicy 297

Nawożenie organiczne 304

Wapnowanie gleby i dodatkowe nawożenie wapniem 308

Pielęgnacja gleby i regulowanie zachwaszczenia 314

Kompleksowe podejście do pielęgnacji gleby i regulowania zachwaszczenia 314

Najważniejsze gatunki chwastów  316

Chemiczne metody zwalczania chwastów 317

Mechaniczne metody zwalczania chwastów 319

Rośliny okrywowe 322

Ściółkowanie gleby 326

Nawadnianie 327

Zbiór owoców 332

Zabezpieczanie krzewów przed mrozem 346

Uprawa pod osłonami 350

Choroby winorośli 360

Opisy najważniejszych chorób infekcyjnych 360

Profilaktyka, monitoring i niechemiczne metody ochrony 385

Chemiczna ochrona roślin 387

Program ochrony winorośli przed chorobami grzybowymi 392

Choroby fizjologiczne (nieinfekcyjne) 396

Szkodniki winorośli 404

Systemy (metody) produkcji 417

Produkcja konwencjonalna 417

Produkcja integrowana (IP) 418

Produkcja ekologiczna 418

Produkcja biodynamiczna 420

Produkcja owoców bez pozostałości chemicznych środków ochrony roślin 422

Zagospodarowanie winogron i masy roślinnej z winnicy 424

Wino – rodzaje i styl 424

Winifikacja w telegraficznym skrócie 430

Bezalkoholowe przetwory z winogron 432

Zagospodarowanie odpadów poprodukcyjnych z winnicy i przerobu winogron 434

Wyposażenie winnicy i winiarni. Koszty założenia winnicy, produkcji winogron i wina 438

Opłacalność i planowanie 438

Koszty założenia i prowadzenia winnicy 440

Koszty organizacji piwnicy (winiarni) 443

Sumaryczne koszty inwestycji 448

Koszty produkcji i cena rynkowa wina 449

Koszty produkcji winogron deserowych i przerobowych

nieprzeznaczonych na cele winiarskie 451

Literatura uzupełniająca 453