Ekologia i ochrona środowiska. Wybrane zagadnienia

Problematyka zawarta w niniejszej pracy ujmuje podstawowe zagadnienia z ekologii, ochrony środowiska i przyrody oraz relacji człowiek a środowisko. W opracowaniu podano najnowszą ustawę o ochronie przyrody z 16.04.2004 r. oraz wykaz przepisów dotyczących ochrony przyrody i środowiska, a także stan środowiska w Polsce i najnowsze tendencje w ekologii, takie jak ekorozwój = rozwój zrównoważony oraz ekofilozofia. Na końcu publikacji umieszczono słowniczek pojęć z zakresu ekologii i ochrony środowiska, który ułatwi czytel­nikowi opanowanie terminologii stosowanej w niniejszej pracy. Słowniczek opracowano na podstawie następujących prac: Leksykon ochrony środowiska (red. M. Maciejewski 1995), Encyklopedyczny słownik sozologiczny (red. J. Dziewański 1993), 1000 słów o ekologii i ochronie środowiska (A. Mierzwiński 1991), Słownik szkolny, Ochrona przyrody i środowiska (R. Olaczek 1999) oraz Ochrona przyrody (E. Symonides 2007).

Aktualnie ludzkość całego świata musi patrzeć w przyszłość, aby zapobiec zniszczeniom ekologicznym oraz nie może ustawać w oczyszczaniu środowiska i likwidowaniu szkód, jakie sama wyrządziła przyrodzie. Do zrealizowania tych badań niezbędna jest wiedza, jak żyć w harmonii na Ziemi w naturalnym środowi­sku zgodnie z prawami przyrodniczymi i ekorozwojem. Ludzkość musi myśleć globalnie, ale społeczeństwo musi rozwiązywać problemy w pierwszej kolejności lokalne, a następnie krajowe i światowe. Wszyscy natomiast musimy pamiętać, że jesteśmy nierozerwalną częścią całej biosfery. Opracowanie prezentuje jedynie zwięzłe dane o każdym z tematów, z których większość została zaczerpnięta z powszechnie znanych podręczników, badań własnych oraz z Internetu.

Celem pracy jest wprowadzenie do wielu bardzo rozległych zagadnień z ekologii i ochrony środowiska. Zachęcam studiujących do korzystania z do­stępnych książek w celu uzyskania bardziej szczegółowych danych oraz do własnych obserwacji przyrody, która dynamicznie zmienia się pod wpły­wem działalności człowieka. Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów oraz zainteresowanych podstawami ekologii i ochrony środowiska, a nie dla specjalistów z tego zakresu.

Autorzy mają świadomość z niedoskonałości oddawanej do rąk Czytelników publikacji. Zakres materiału jest bardzo szeroki, a niektóre pojęcia i definicje wymagają modyfikacji oraz uściślenia. Będziemy bardzo wdzięczni Czytelni­kom za wszelkie uwagi oraz propozycje, które przyczynią się do wzbogacenia i ulepszenia kolejnego wydania.

Wstęp 7

1. Wybrane zagadnienia z ekologii 9

1.1. Zakres ekologii 9

1.1.1. Rys historyczny ekologii 11

1.2. Podstawowe pojęcia i prawa ekologii 14

1.2.1. Gatunek - populacja-biocenoza-ekosystem 14

1.2.2. Czynniki ekologiczne 29

1.2.3. Prawa dotyczące czynników ograniczających 39

1.2.4. Cykle biogeochemiczne 41

1.3. Ekologia środowisk wodnych 50

1.3.1. Środowiska słodkowodne 50

1.3.2. Środowisko morskie 53

1.3.3. Środowiska estuariów 55

1.4. Ekologia środowisk lądowych 57

1.4.1. Biocenozy lądowe-biomy 57

1.4.2. Strefowość w górach 68

2. Człowiek a środowisko 70

2.1. Przystosowanie człowieka do środowiska 70

2.2. Bariery rozwoju cywilizacji 72

2.2.1. Zanieczyszczenie powietrza 74

2.2.2. Zanieczyszczenie wody 77

2.2.3. Zanieczyszczenie gleby 84

2.2.4. Promieniowanie jonizujące 89

2.2.5. Efekt cieplarniany 92

2.2.6. Wyczerpywanie się surowców 95

2.2.7. Zagrożenie szaty roślinnej i fauny 97

2.2.8. Problemy demograficzne 106

2.3. Wpływ zanieczyszczeń na zdrowie człowieka 112

2.4. Choroby cywilizacyjne 116

2.5. Filozofia ekologiczna 123

2.6. Wybrane zagadnienia z dziedzictwa kulturowego 126

2.6.1. Wybrane formy ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego w Polsce 126

2.6.2. Lista Pomników Historii w Polsce 129

2.6.3. Zabytki na liście Pomników Historii w województwie podkarpackim 131

2.6.4. Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO 136

2.6.5. Polskie obiekty z Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego

UNESCO 137

3. Stan środowiska w Polsce 145

3.1. Zagrożenia i czynniki destabilizujące warunki klimatyczne 146

3.2. Obszary i gatunki chronione 149

3.3. Lasy 166

3.4. Środowisko rolnicze 174

3.5. Gleby 177

3.6. Powietrze 179

3.7. Wody śródlądowe i Bałtyk 182

3.8. Odpady 188

3.9. Hałas i wibracje 194

3.10. Obszary ekologicznego zagrożenia 199

3.11. Prognoza zmian ekosystemów i biocenoz Polski 203

4. Ochrona i kształtowanie środowiska 209

4.1. Ochrona przyrody 209

4.1.1. Historia ochrony przyrody 209

4.1.2. Ustawa o ochronie przyrody 215

4.2. Ochrona środowiska 282

4.3. Administracja zajmująca się ochroną przyrody i środowiska 287

4.4. Akty prawne z zakresu ochrony przyrody i środowiska 292

5. Ekorozwój (zrównoważony rozwój) 295

5.1. Założenia zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) 297

5.2. Ekologiczny model rozwoju 298

5.2.1. Energetyka 299

5.2.2. Rolnictwo 305

5.2.3. Leśnictwo 308

5.2.4. Gospodarka wodą 315

5.2.5. Gospodarka kopalinami 321

5.2.6. Budownictwo 321

5.2.7. Zagospodarowanie odpadów 323

5.2.8. Monitoring środowiska 326

6. Era ekologiczna 334

7. Edukacja ekologiczna 352

7.1. Międzynarodowa strategia edukacji 352

7.2. Krajowa strategia edukacji 354

7.3. Obszary Natura 2000 364

Słownik terminów 367

Piśmiennictwo 418