Rośliny zielarskie

Rośliny zielarskie to skrypt przeznaczony przede wszystkim dla studentów uczelni rolniczych, zarówno studiów inżynierskich, jak i magisterskich. Szczególnie adresowany jest do osób studiujących kierunki przyrodnicze, m.in. rolnictwo i ogrodnictwo, a także architekturę krajobrazu. Obejmuje on podstawową wiedzę omawianą na ćwiczeniach z przedmiotów dotyczących roślin zielarskich, a zwłaszcza ich biologię, skład chemiczny surowca i jego zastosowanie. Zawarta jest w nim również wiedza stanowiąca treści prezentowane na wykładach, na których omawiane są zagadnienia dotyczące podstaw agrotechniki roślin zielarskich. Prezentowane treści mogą być przydatne także dla szerszego kręgu odbiorców, m.in. pracowników naukowo-dydaktycznych, nauczycieli szkół rolniczych różnych szczebli, jak również doradców, służb surowcowych oraz osób bezpośrednio związanych z produkcją surowców zielarskich.

W skrypcie zebrano najważniejsze wiadomości dotyczące roślin zielarskich. Przedstawiono ich znaczenie gospodarcze i podział, rodzaje surowców zielarskich, podział i charakterystykę związków biologicznie czynnych i ich działanie farmakologiczne. Opis gatunków obejmuje taksony roślin wykorzystywane w uprawach polowych, jak też wybrane gatunki roślin dziko rosnących. Gatunki zestawiono według podstawowego kryterium ich podziału, czyli rodzajów dostarczanego surowca zielarskiego. W ich charakterystyce podano ważniejsze cechy botaniczne roślin potrzebne do ich identyfikacji, dotyczące organów wegetatywnych (system korzeniowy, łodyga, liście) i generatywnych (kwiatostany, kwiaty, owoce, nasiona). Przy każdym gatunku dużo miejsca poświecono cechom surowca zielarskiego i jego składowi chemicznemu, a także działaniu terapeutycznemu i zastosowaniu w lecznictwie oraz możliwościom alternatywnego jego wykorzystania. Usystematyzowanie treści merytorycznych i ujednolicenie opisu ważniejszych taksonów roślin ułatwi studiującym korzystanie ze skryptu i przygotowanie się do zajęć dydaktycznych.

Ważnym uzupełnieniem wiedzy zawartej w opracowaniu są rozdziały omawiające podstawowe zasady uprawy roślin zielarskich. Dotyczą one takich zagadnień, jak wymagania siedliskowe, uprawa roli, nawożenie, zasady zakładania plantacji, pielęgnacja i ochrona zasiewów, zbiór oraz przechowalnictwo surowców. Wiedzę na temat ziół uzupełnia rozdział poświęcony współczesnym trendom w przetwórstwie surowców i możliwościom ich wykorzystania.

Spis treści

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROŚLIN ZIELARSKICH.

Początki zielarstwa i ziołolecznictwa; Podstawowe pojęcia; Lecznicze wykorzystanie roślin zielarskich; Postacie leku ziołowego; Alternatywne wykorzystanie roślin zielarskich

2. SUROWCE ZIELARSKIE

Rodzaje surowców zielarskich; Nazewnictwo surowców zielarskich; Klasyfikacja surowców zielarskich

3. ZWIĄZKI BIOLOGICZNE CZYNNE

Podstawowe związki aktywne; Węglowodany; Tłuszcze i woski; Białka; Inne metabolity pierwotne; Wtórne związki aktywne; Glikozydy; Alkaloidy; Garbniki; Gorycze; Olejki eteryczne; Żywice i balsamy

Witaminy; Barwniki roślinne; Działanie farmakologiczne roślin

4. CHARAKTERYSTYKA GATUNKÓW I CECHY UŻYTKOWE SUROWCA.

Surowce korzeniowe i kłączowe

Arcydzięgiel lekarski; Glistnik jaskółcze ziele; Kozłek lekarski; Lubczyk lekarski; Lukrecja gładka; Mydlnica lekarska; Oman wielki; Pokrzyk wilcza jagoda; Prawoślaz lekarski; Rzewień dłoniasty; Żeń-szeń amerykański; Żywokost lekarski

Surowce kwiatowe

Bez czarny; Malwa czarna; Lawenda lekarska; Nagietek lekarski; Rumianek pospolity; Rumian rzymski

Surowce owocowe

Biedrzeniec anyż; Kminek zwyczajny; Kolendra siewna; Koper włoski; Orzech włoski; Ostropest plamisty; Pieprzowiec roczny

Surowce nasienne

Czarnuszka siewna; Dynia zwyczajna; Gorczyca biała; Gorczyca czarna; Kozieradka pospolita

Len zwyczajny; Mak lekarski; Słonecznik zwyczajny; Wiesiołek dwuletni; Wiesiołek dziwny

Surowce — ziele i liście

Babka lancetowata; Bieluń indiański; Bylica piołun; Drapacz lekarski; Dziurawiec zwyczajny; Fiołek trójbarwny; Jeżówka purpurowa; Karczoch zwyczajny; Konwalia majowa; Mniszek lekarski; Naparstnica wełnista; Ogórecznik lekarski; Pokrzywa zwyczajna; Rutwica lekarska; Serdecznik pospolity; Szanta zwyczajna; Surowce olejkowe; Bazylia pospolita; Cząber ogrodowy; Hyzop lekarski; Majeranek ogrodowy; Melisa lekarska; Mięta pieprzowa Rozmaryn lekarski; Szałwia lekarska; Tymianek pospolity; Surowce roślin dziko rosnących; Borówka brusznica; Borówka czernica; Chaber bławatek; Cykoria podróżnik; Jemioła pospolita; Kasztanowiec zwyczajny; Kruszyna pospolita; Lipa drobnolistna; Malina właściwa; Perz właściwy; Podbiał pospolity; Poziomka pospolita; Skrzyp polny; Tatarak zwyczajny

5. ROŚLINY ZIELARSKIE W UPRAWIE POLOWEJ

Powody wprowadzenia ziół do uprawy; Specyfika polowej produkcji ziół; Rejonizacja produkcji zielarskiej; Liczba gatunków, areał uprawy i wielkość produkcji

6. ZASADY UPRAWY ROŚLIN ZIELARSKICH

Wymagania klimatyczne i glebowe; Zasady zmianowania; Uprawa roli; Nawożenie; Sposoby zakładania plantacji; Pielęgnacja i ochrona plantacji; Zbiór surowca; Suszenie surowca; Składowanie i pakowanie surowca

7. TRENDY W PRZETWÓRSTWIE ZIÓŁ.