Słonecznik – uprawa, odmiany, nawożenie, ochrona, zbiór

Wyzwania, jakie stawia przed rolnictwem Europejski Zielony Ład, sprawiają, że rolnicy powinni poszukiwać nowych rozwiązań. Do tych wyzwań należy odpowiedni płodozmian, który dodatkowo będzie uwzględniany w ekoschematach. Wydzwanianiem jest również ograniczanie stosowania środków ochrony roślin i nawozów. Poszukując alternatyw dla płodozmianu zbożowo-rzepakowego, warto zainteresować się uprawą słonecznika. Słonecznik to roślina jara, oleista, która w latach nietypowych może być ciekawym zamiennikiem w płodozmianie. Dodatkowo nakłady na produkcję nie są aż tak wysokie, jak w przypadku rzepaku. Jednak słonecznik, przynajmniej na razie, nie jest rośliną popularną w Polsce, co za tym idzie mało jest opracowań, które pomogłyby rolnikom przygotować się do uprawy tej rośliny. Chcemy to zmienić, dlatego oddajemy w Państwa ręce Publikację Specjalną-  Słonecznik. Znajdują się w niej zagadnienia związane z agrotechniką, doborem odmian, nawożeniem, ochroną, jak również siewem i zbiorem. Dzięki tej publikacji dowiesz się, jakie są zalety tej rośliny, a także praktyczne porady, które pomogą w rozpoczęciu uprawy słonecznika i uzyskiwania zadawalających plonów.

Słonecznik zwyczajny należy do najważniejszych gatunków roślin małoobszarowych, których znaczenie gospodarcze w ostatnich latach wzrasta również w Polsce. Na początku XXI wieku powierzchnia uprawy słonecznika w Polsce była bardzo mała i nie przekraczała 1 tys. ha, ale już po 20 latach wynosiła prawie 10 tys. ha. Według danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w 2021 roku powierzchnia uprawy słonecznika osiągnęła prawie 20 tys. ha. W najbliższych latach przewiduje się gwałtowny wzrost powierzchni uprawy słonecznika w Polsce, ponieważ praktyka rolnicza poszukuje roślin uprawnych, które mają mniejsze wymagania związane ze zmianami

klimatycznymi i lepiej sprawdzają się w warunkach suszy glebowej oraz przy wysokich temperaturach powietrza. Wybory te muszą uwzględniać tempo szybko rosnących cen energii, gdyż wpływają one na ceny nawozów, w tym głównie azotowych.

Uprawa słonecznika wymaga mniejszych nakładów na ochronę roślin oraz nawożenie, co jest zgodne z Europejskim Zielonym Ładem oraz strategiami Komisji Europejskiej - „Od pola do stołu” i „Na rzecz bioróżnorodności”, które nakazują ograniczenie stosowania środków ochrony roślin o 50%, a także nawożenia o 20%. Wszystkie te warunki spełnia słonecznik, co można zaobserwować poprzez wzrost zainteresowania praktyków i ich doradców metodami i sposobami nowoczesnej uprawy.

Obecnie w „Krajowym rejestrze odmian’' COBORU od kilku lat brakuje zarejestrowanych w Polsce odmian, ale we „Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych" (CCA) znajduje się około 1500 kreacji mieszańcowych i populacyjnych. COBORU wytypowało z puli katalogu CCA te odmiany, które mogą być uprawiane w warunkach agroklimatycznych Polski. Wymagania dotyczące słonecznika wiążą się z długością okresu wegetacji oraz sumą temperatur efektywnych, a także suszą i zmiennością glebową, a także mniejszym: wymaganiami nawozowymi. Istotną korzyścią nowoczesnych odmian jest ich ooporność na patogeny i szkodniki oraz zasolenie gleby.

Nowoczesne technologie uprawy słonecznika wykorzystują znane z produkcji kukurydzy systemy, czyli siew w rozstawie 75 cm z użyciem siewników punktowych. Umożliwia to zastosowanie do zbioru obu roślin tych samych przystawek do kombajnów. Nowoczesne technologie pozwalają na obniżenie kosztów produkcji poprzez siew punktowy oraz uprawę pasową striptill, a także stosowanie nawożenia w pobliżu nasion, co ogranicza poziom nawożenia.

Słonecznik, jako jedna z mniej wymagających roślin oleistych, stał się alternatywną dla rzepaku, głównie z powodu niskiego poziomu nawożenia oraz małej presji agrofagów, czyli chorób, szkodników i chwastów. Chemizacja uprawy słonecznika jest niższa w porównaniu z uprawą rzepaku od 3 do 5 razy, co wpływa korzystnie na środowisko przyrodnicze, a także pozwala na redukcję kosztów produkcji.

Słonecznik przerywa monokultury zbożowo-kukurydziane oraz zbożowo-rzepakowe, co jest zgodne ze wspomnianą wcześniej strategią KE „Na rzecz bioróżnorodności" i pozwala na mniejszą chemizację środowiska. Korzeń rośliny ma cechy systemu palowego, co pozwala jej na wykorzystywanie wody oraz składników pokarmowych z głębszych warstw gleby. Co ważne, korzenie słonecznika wytwarzają substancje allelopatyczne o właściwościach fitotoksycznych, które ograniczają wzrost siewek niektórych chwastów, takich jak: bieluń dziędzierzawa, powoje, gorczyca polna.

Słonecznik należy do roślin, które wymagają zapylenia przez różne zapylacze, w tym głównie pszczoły. Miód słonecznikowy to typowy miód nektarowy, który jest bogaty w węglowodany, przede wszystkim w glukozę i fruktozę, i cechuje się brakiem sacharozy, co ma pozytywne znaczenie zdrowotne. Miód ten charakteryzuje się silnymi właściwościami antybiotycznymi, antybakteryjnymi i przeciwdrobnoustrojowymi, dlatego też dobrze wpisuje się w schematy zakładające wzrost zagrożeń dla zdrowia ludzi przez wiele czynników. Korzystne cechy miodu słonecznikowego spowodowały duże zainteresowanie na rynku ze względu na swoje walory prozdrowotne, a to wpływa wymiernie na ceny zakupu.

W Polsce słonecznik uprawiany jest głównie na olej, a także w celach konsumpcyjnych dla ludzi oraz ptaków. Niektóre odmiany są szeroko wykorzystywane do uprawy poplonów na paszę dla zwierząt w postaci kiszonek. Słonecznik zdobywa też popularność jako roślina ozdobna. W tym celu sieje się specjalne odmiany, które cechują się pięknymi koszykami. Ich piękno utrwalił już Vincent van Gogh w cyklu 11 obrazów związanych ze słonecznikami.

Prof. dr hab. Marek Mrówczyński

Instytut Ochrony Roślin

Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu

Spis treści

Fazy rozwojowe słonecznika

Wykorzystanie

Słonecznik - wykorzystanie i korzyści z uprawy

Alternatywne wykorzystanie słonecznika

Ekonomia w uprawie słonecznika

Odmiany uprawne słonecznika

Charakterystyka odmian

Agrotechnika

Wymagania stanowiskowe i agrotechnika w uprawie słonecznika

Nawożenie słonecznika

Chwasty w uprawie słonecznika

Choroby słonecznika

Choroby słonecznika powodowane przez wirusy

Nicienie - pasożyty roślin w uprawie słonecznika

Szkodniki słonecznika

Ochrona zapylaczy

Ochrona zapylaczy i owadów pożytecznych na plantacjach słonecznika

Technika

Czym zasiać słonecznik?

Zbiór słonecznika

Stworzone tylko do słonecznika

Sieczka spod młotka

Wiedza praktyków

Słonecznik w plonie głównym

Słonecznik - roślina zdobywająca coraz większą popularność

Słonecznik z podkarpackich pól

Słonecznik nawet na VI klasie

„Nieprofesjonalny” słonecznik w Borach Tucholskich