Uprawa roślin zielarskich

Rośliny zielarskie, określane popularnie i skrótowo jako zioła, to bardzo liczna i zróżnicowana botanicznie oraz użytkowo grupa roślin. W swoim składzie zawierają tzw. substancje biologicznie czynne (aktywne), zwane również ciałami czynnymi lub substancjami swoistymi, wywierające fizjologiczny wpływ na organizm ludzki lub zwierzęcy. Ze względu na możliwości wykorzystania surowców zielarskich wyróżnia się wśród nich rośliny lecznicze, przyprawowe, olejkowe, barwierskie, miododajne i garbnikowe. Nie jest to jednak podział precyzyjny, bo surowce z większości gatunków leczniczych mają jednocześnie zastosowanie w dietetyce, kosmetyce, ogrodnictwie czy innych działach gospodarki.

Zielarstwo to dział gospodarki zajmujący się pozyskiwaniem surowców zielarskich ze stanu naturalnego i z upraw polowych, a także ich suszeniem i przechowywaniem. Obecnie w Europie, w tym także w naszym kraju, podstawowym źródłem zaopatrzenia w surowce zielarskie są uprawy polowe. W Polsce konieczność uprawy polowej ziół wynika przede wszystkim z faktu, że wiele gatunków (np. szałwia lekarska, tymianek pospolity, majeranek ogrodowy) nie występuje w stanie naturalnym w naszej strefie klimatycznej. Część gatunków podlega całkowitej lub częściowej ochronie prawnej i ich zbiór ze środowiska naturalnego jest niemożliwy lub ograniczony. Zasoby środowiska naturalnego nie są obecnie w stanie zaspokoić zapotrzebowania ze strony przemysłu, zwłaszcza że w niektórych siedliskach występują różnego rodzaju zanieczyszczenia. Nie bez znaczenia jest też malejąca liczba ludzi zainteresowanych profesjonalnym zbiorem ziół. Przemysł spożywczy, kosmetyczny, a szczególnie farmaceutyczny oczekuje stałego dopływu jednolitego, wolnego od zanieczyszczeń surowca, o wysokiej zawartości substancji czynnych. Taki surowiec można uzyskać tylko z upraw polowych, prowadzonych zgodnie z zasadami Dobrej praktyki rolniczej.

Ideą przewodnią niniejszej książki jest zaprezentowanie aktualnej wiedzy na temat agrotechniki i przygotowania surowców zielarskich do sprzedaży. Z powodu znacząco odmiennych zasad prowadzenia upraw drzew i krzewów skoncentrowano się wyłącznie na roślinach zielnych. Ze względu na dużą liczebność gatunków o bardzo zróżnicowanych wymaganiach siedliskowych i uprawowych przyjęto w ich opisie formułę „od ogółu do szczegółu", polegającą na przedstawieniu w pierwszej kolejności ogólnych warunków i zasad uprawy roślin zielarskich, a następnie wspólnych elementów agrotechniki poszczególnych grup użytkowych. Jako kryterium tego podziału przyjęto rodzaj surowca zielarskiego, tj. ziele, organy generatywne oraz organy podziemne. W dalszej kolejności w każdej grupie surowcowej szczegółowo opisano agrotechnikę i zastosowania wybranych gatunków roślin zielarskich. Dodatkowo wprowadzono tu rozdział o roślinach alternatywnych, w którym uwzględniono gatunki tradycyjnie uznawane za rośliny rolnicze, ale ze względu na obecność w surow¬cu substancji czynnych wykorzystywane także w zielarstwie.

W treści

WIADOMOŚCI OGÓLNE

Znaczenie i organizacja upraw zielarskich w Polsce

Surowce zielarskie

Substancje czynne w surowcach zielarskich

OGÓLNE ZASADY UPRAWY ROŚLIN ZIELARSKICH

Wymagania klimatyczne

Wymagania glebowe

Zasady zmianowania

Uprawa roli

Nawozy i nawożenie

Materiał rozmnożeniowy oraz sposoby i terminy zakładania plantacji

Pielęgnacja

Zbiór surowców zielarskich

Suszenie surowców zielarskich

Pakowanie i przechowywanie surowców zielarskich

Dobra praktyka rolnicza w uprawie roślin zielarskich

Uprawa roślin zielarskich w systemie ekologicznym

ROŚLINY ZIELARSKIE UPRAWIANE NA ZIELE I LIŚCIE

Charakterystyka agrotechniczna gatunków olejkowych

Charakterystyka agrotechniczna gatunków glikozydowych

Charakterystyka agrotechniczna gatunków alkaloidowych

ROŚLINY ZIELARSKIE UPRAWIANE NA ORGANY GENERATYWNE

Charakterystyka agrotechniczna gatunków uprawianych na kwiaty i kwiatostany

Charakterystyka agrotechniczna gatunków uprawianych na owoce i nasiona

ROŚLINY ZIELARSKIE UPRAWIANE NA ORGANY PODZIEMNE

Charakterystyka agrotechniczna gatunków uprawianych na korzenie, kłącza i cebule

GATUNKI ALTERNATYWNE WYKORZYSTYWANE W ZIELARSTWIE