Wprowadzenie do rolnictwa ekologicznego

W Europie i na innych kontynentach rolnictwo ekologiczne zyskuje coraz szerszą społeczną aprobatę. Są kraje, gdzie jego udział zbliża się do 10% powierzchni użytków rolnych, jak chociażby Austria, Szwajcaria czy Włochy, ale absolutnym przodownikiem jest Szwecja - tu sektor rolnictwa ekologicznego obejmuje 19% powierzchni. W Polsce rolnictwo ekologiczne jest wciąż na początkowym etapie rozwoju, ale w ostatnich latach bardzo dynamicznie się rozwija. Stąd też z satysfakcją prezentujemy Czytelnikom niniejszą książkę.

W zamiarze autorów książka ta ma być przede wszystkim podręcznikiem akademi­ckim. Pragniemy podkreślić, że zgodnie z tytułem ma być wprowadzeniem do rolnictwa ekologicznego. Omawia mechanizmy funkcjonowania tego systemu, wyjaśnia jego logikę, wskazuje na powiązania z przyrodą, ochroną środowiska, bioróżnorodnością, zdrowiem konsumentów. Dążąc do zachowania zwięzłej formy ograniczono się do podania przykła­dów, odstępując od omawiania wielu szczegółów. Zależało nam na przedstawieniu idei rolnictwa ekologicznego, wyjaśnieniu czym ono jest i jak funkcjonuje. Mamy nadzieję, że niniejsza książka będzie przydatna studentom na kierunkach rolnictwo, zootechnika, ochrona środowiska, ekonomia, technologia żywności - tym bardziej, że jest to pierwsze w Polsce opracowanie tego typu.

Jesteśmy przekonani, że dzięki przystępnej formie nie tylko studenci będą po nią sięgać, ale że zainteresuje również szersze grono odbiorców, tych, którzy pragną bliżej zapoznać się z problematyką rolnictwa ekologicznego i ochrony środowiska: doradców rolnych, urzędników, osób zainteresowanych kształtowaniem polityki rolnej, nauczycieli i uczniów szkół rolniczych. Mamy nadzieję, iż szeroki zakres, przystępna forma, zwięzły sposób przekazu oraz aktualność zawartych informacji zyskają uznanie Czytelników.

W książce tej staraliśmy się przekazać prawdę o fundamentalnym znaczeniu, że nie jest rzeczą obojętną, jak produkuje się żywność. Obecne metody gospodarowania w rolnictwie różni nie tyle technika (park maszynowy), co rodzaj i skala stosowanych przemysłowych środków produkcji. Rodzaj i ilość nawozów własnych i tych z zakupu, ilość i rodzaj aplikowanych środków ochrony roślin, ilość i rodzaj zakupionych pasz, stopień specjalizacji w uprawie roślin i chowie zwierząt decydując tym, z jakim rolnictwem mamy do czynienia. Czy jest to system, w którym podstawowym celem jest maksymalizacja wydajności i zysku, czy też system, który uwzględnia szersze, pozaprodukcyjne skutki prowadzenia działalności rolnej.

Mamy nadzieję, że niniejsza książka przyczyni się do lepszego zrozumienia idei rolnictwa ekologicznego oraz do jego rozwoju.

Spis treści

Wstęp

1.    Rolnictwo ekologiczne - dzieło ludzi niezwykłych  

1.1.   Rolnictwo biodynamiczne

1.2.   Rolnictwo organiczno-biologiczne 

1.3.   Rolnictwo organiczne

1.4.   Rolnictwo biologiczne

1.5.   Powstanie i dokonania IFOAM

2.    Rolnictwo ekologiczne w Polsce

2.1.   Początki rolnictwa ekologicznego w Polsce - okres przed II wojną światową

2.2.   Powojenne odradzanie się rolnictwa ekologicznego - okres przed powstaniem ruchu  

2.3.   Powstanie ruchu rolnictwa ekologicznego - działalność Stowarzyszenia EKOLAND

2.4.   Ważniejsze inicjatywy wydawnicze niezwiązane z EKOLANDem

2.5.   Rolnicy, pionierzy rolnictwa ekologicznego  

2.6.   Rozpowszechnienie metody biodynamicznej

2.7.   Instytucjonalizacja rolnictwa ekologicznego w Polsce

2.8.   Rozwój rolnictwa ekologicznego  

3.    Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym

3.1.   Organizacja gospodarstwa

3.2.   Kształtowanie krajobrazu

3.3.   Płodozmian

3.4.   Gospodarka nawozowa 

3.5.   Dobór odmian

3.6.   Uprawa roli

3.7.   Ochrona roślin 

4.    Chów zwierząt w gospodarstwie ekologicznym

4.1.   Warunki utrzymania zwierząt

4.2.   Dobór ras zwierząt

4.3.   Pochodzenie zwierząt  

4.4.   Żywienie zwierząt

4.5.   Opieka nad młodymi zwierzętami

4.6.   Profilaktyka i medycyna weterynaryjna  

5.    Wpływ rolnictwa ekologicznego na środowisko 

5.1.   Rolnictwo a eutrofizacja wód 

5.2.   Rola rolnictwa ekologicznego w ochronie wód pitnych  

5.3.   Rozmieszczenie pestycydów w środowisku

5.4.   Wpływ rolnictwa na stan atmosfery 

6.    Wpływ metod gospodarowania na bioróżnorodność ekosystemów rolnych

6.1.   Industrializacja rolnictwa a biologiczna różnorodność

6.2.   Ekstensyfikacja rolnictwa a biologiczna różnorodność  

6.3.   Jak należy chronić bioróżnorodność ekosystemów rolnych

6.4.   Znaczenie polityki rolnej dla zachowania walorów przyrodniczych ekosystemów rolnych

6.5.   O potrzebie wprowadzenia programów rolnośrodowiskowych na przykładzie doliny Biebrzy

6.6.   Metody gospodarowania chroniące bioróżnorodność 

6.7.   Hipotetyczny przykład pakietu rolnośrodowiskowego  

7.    Regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym na gruncie prawa prywatnego

7.1.   Ogólne zasady tworzenia kryteriów rolnictwa ekologicznego - listy pozytywne

7.2.   Pierwsze regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym  

7.3.   Kryteria bazowe rolnictwa ekologicznego Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM)

7.4.   Zasady akredytacji jednostek kontrolnych przy IFOAM

7.5.   Międzynarodowo uznane, prywatne kryteria rolnictwa biodynamicznego Demeter- International 

7.6.   Prywatne kryteria rolnictwa ekologicznego w Polsce

7.7.   Współczesna rola prywatnych kryteriów rolnictwa ekologicznego

8.    Regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym na gruncie prawa państwowego

8.1.   Pierwsze państwowe regulacje prawne w Europie  

8.2.   Rozporządzenie EWG 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego

8.3.   CodexAlimentarius  

8.4.   Organie Farming Production Act - USA

9.    Kontrola w rolnictwie ekologicznym

9.1.   Ogólne zasady funkcjonowania systemu kontroli w rolnictwie ekologicznym  

9.2.   Zasady prowadzenia inspekcji

9.3.   Certyfikacja

9.4.   Wymagania systemu kontroli wynikające z Rozporządzenia 2092/91

10. Jakość żywności ekologicznej

10.1. Problemy ze zdefiniowaniem jakości żywności 

10.2. Zakres analiz żywności a adekwatność oceny jakości

10.3. Nowe wyróżniki jakości  

10.4. Niekonwencjonalne metody badania jakości żywności 

10.5. Kryteria przetwórstwa surowców pochodzących z rolnictwa ekologicznego

10.6. Kontrola w przetwórstwie surowców ekologicznych

10.7. Znakowanie żywności ekologicznej

11. Rynek żywności ekologicznej  

11.1. Rozwój rynku żywności ekologicznej w krajach Unii Europejskiej

11.2. Kanały sprzedaży żywności ekologicznej

11.3. Poziom cen żywności ekologicznej  

11.4. Obrót produktami rolnictwa ekologicznego a idea sprawiedliwego handlu  

11.5. Zachowania polskich konsumentów na rynku żywności ekologicznej

11.6. Warunki dalszego rozwoju rynku żywności ekologicznej

11.7. Założenia systemu informacji rynkowej w rolnictwie ekologicznym

12. Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych

12.1. Czynniki kształtujące efektywność ekonomiczną

12.2. Dopłaty państwowe  

12.3. Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych w świetle badań I UNG 

12.4. Próba całościowej oceny efektywności ekonomicznej na podstawie danych FADN

13. Obecny stan rozpowszechnienia rolnictwa ekologicznego 

13.1. Rolnictwo ekologiczne w kontekście światowym

13.2. Rolnictwo ekologiczne w Europie

13.3. Rolnictwo ekologiczne w Polsce  

Piśmiennictwo

Suplement: Kryteria rolnictwa ekologicznego Stowarzyszenia EKOLAND